BESNİ´NİN ŞER´İYYE SİCİLLERİNDEKİ TARİHİ, BELGELERLE AYDINLANIYOR

Danışmanlığını Besnili Profesörler üstlendi
Besni´nin 20. YY ilk çeyreğine ışık tutacak olan 2 tez çalışması tamamlandı. Osmanlı Devleti´nin XX. Yüzyılın ilk çeyreğinde Besni´de tutulan Şer´iyye Sicil defterlerini inceleyerek Türkçeye çeviren 2 Yüksek Lisans öğrencisinin hazırladığı tezler kabul edildi.
Danışmanlıklarını Besnili Akademisyen hemşerilerimiz Prof. Dr. Zeynel Özlü ve Prof. Dr. Seydi Vakkas Toprak´ın yaptığı Gaziantep Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yüksek Lisans Öğrencileri Nihat Ağır ve Mustafa Demir tarafından hazırlanan tezlerde Besni´deki 193 ve 198 No´lu Şeriye Sicil defterleri incelendi. 1900´lerin başlarında Besni´deki yaşama ışık tutacak olan çalışma hakkında gazetemize özel açıklama yapan Yüksek Lisans Öğrencileri Nihat Ağır ve Mustafa Demir ?Tarih bilimi ve belgeleri, okyanusta yol alan bir gemi kaptanının pusulası mesabesindedir. Bu bilinç ve metodoloji ile Besni ilçemizin de Dünya ve Osmanlı Tarihi içerisinde hak ettiği yeri ve önemini bir yönüyle aydınlatmak gerektiğini düşündük. Bu saiklerle Osmanlı Şer´iyye sicillerinde geçen tarihi belgelere ışık tutmak istedik.? dediler.

XX. YY başında Besni´nin 15 mahallesi 121 köyü varmış
Osmanlı Devleti´nin XX. Yüzyılın ilk çeyreğini de kapsayan 193 No´lu Şer´iyye Sicili Mustafa Demir;
198 No´lu Şer´iyye Sicili de Nihat Ağır tarafından çevirisi yapılarak ileride yapılacak araştırmaların hizmetine sunuldu.
Çalışma içeriği hakkında Gazetemize bilgiler veren Nihat Ağır ?Adıyaman Besni ilçemizin 1901 ile 1905 yılları arasının gün yüzüne çıkarılması konusunda 198 Numaralı Besni Şer?iyye Sicili önemli bilgiler içeren tarihi bir kaynak olarak karşımıza çıkmaktadır. Aşiret olarak, Nohudanlı, Saliseler, Şilteler, Limanlı ve Çakallı Aşiretlerinin isimleri göze çarpmaktadır. Besni´nin, sicil içinde geçen mahalle sayısı 15, kasaba 1, köy sayısı ise 121´dir. Bölgesel anlamda yaptığımız bu tür çalışmaların şehir tarihçiliğine de önemli katkılar sağlayacağı düşüncesindeyiz.

Gayrimüslimler Besni´de de Ekonomik ve toplumsal alanda etkin
? SAYFA 1´DEN DEVAM
1900´lü yılların başlarında Besni´nin sosyal, ekonomik ve kültürel durumuna bakıldığında genel olarak tarım ve hayvancılığın en temel geçim kaynağı olduğu anlaşılmaktadır. Besni bölgesinde bağcılığın tarım alanında önemli bir yer teşkil ettiği ayrıca coğrafi yapısına uygun olarak da küçükbaş hayvancılığın; zanaatkârlık dalında da gayri Müslim ahalinin fazla geliştiği görülmektedir.
Osmanlı Devleti´nin demografik ve sosyolojik profili göz önüne alındığında gayrimüslimlerin bu yapı içinde Besni´de de ekonomik ve toplumsal alanda etkin oldukları anlaşılmaktadır. Diğer bir gerçek Şer´î hukuktan rahatlıkla istifade edebilmelerinin yanında bu hukuktan faydalanma konularındaki istekleridir. Aile içi sorunlar çerçevesinde cemaat mahkemelerine müracaat etmek yerine şer´î mahkemeden yardım istenilmesi bunu kanıtlar niteliktedir. Gayrimüslim tebaanın İslam hukukuna riayetleri ise Osmanlı Devletinin Daire-i Adalet anlayışına duydukları güvenin bir farklı ifade şeklidir.

Örnek teşkil edebilecek Bir hukuk anlayışı var
Konumuz olan 198 Numaralı Sicilde Besni ve havalisindeki Nikah akitlerini, mahkeme süreçlerini görmek mümkündür. Böylelikle aile oluşumları ve boşanma durumlarının hangi şartlar çerçevesinde meydana geldiği ve nasıl neticelendiği de ifade edilmeye çalışılmıştır. Evlenme ve boşanma neticesinde meydana gelen sorumlulukların kayda geçirildiği böylelikle bağlayıcı hale getirildiği kendini hissettiren bir diğer faktördür. Ölen kişilerin geride bıraktığı terekelerin, mirasların taksiminde hak konusunda gösterilen hassasiyetler dikkatleri çekmektedir. Paylaşımda tek bir aile ferdinin haksızlığa uğramaması noktasında azami gayret gösterildiği anlaşılmaktadır. Bu noktada günümüzdeki insanlara da örneklik teşkil edebilecek bir hukuk anlayışını ortaya koymaktadır.

Müslim ve Gayrimüslim Halk arasında vaka yok
Besni Şer´iyye sicillerinde Müslim ve Gayrimüslim halk arasında samimi bir ilişki bulunmasa da ciddi vakalara da rastlanılmadığı anlaşılmaktadır. Dönemin şartlarında kitle iletişim araçlarının yaygın olmadığı ve köylerin birbirlerine 5 veya 10 km mesafede olması gibi nedenlerle sık ilişkiler görülmediği anlaşılmaktadır. Sultan II. Abdülhamid´ın tahtta olduğu dönemlere tekabül eden 198 numaralı Besni Şer?iye Sicili içindeki 1901 ile 1905 yıllarını ihtiva eden tarihlerde, ciddi siyasi veya askeri çatışma cinsinden olayların olmaması güvenlik ve asayişin yerinde olduğunu göstermektedir. Dava sayısının azlığı da bu güven ve barış ortamını dikkat çekici bir şekilde kanıtlar niteliktedir. Şer?i Mahkemelerdeki sistemin bu konudaki hassas tavrı da gözden kaçırılmaması gereken diğer bir husus olduğu anlaşılmaktadır.?

Yemen´de vefat eden Besni´li Askerlerin isimleri var
Mustafa Demir tarafından çevirisi yapılan 193 Nolu Şer?iyye Sicili´nin oluşturmuş olduğu konulara göre Besni´nin tarihine tanıklık etmeye çalışılan Tezde genel olarak miras taksimi, vasi ataması, vekalet verme ve alacak-verecek meseleleri görülmüştür. Her dönemde bölgelerin kanaat önderleri olmuştur; Meydan Mahallesinden Emirzade Hacı Mehmet, Emirzade Hacı Mustafa, Hamra Mahallesinden Lüzumu Efendizade Abdi Efendi, Gözübüyükzade Ahmet efendi, Hersekzade Ahmet ağa gibi isimlerin birçok konuya müdahil oldukları görülmüş ve zamanın Besni´sinde kanaat önderleri gibi ifadelerine şahitliklerine güven ve saygı duyulmuştur. Dikkate değer bir isimde Zeyrek Ağa´dır. Zeyrek Ağa´nın ismi hayır işlerinde geçtiği görülmüştür. Yemen´e giden birçok Besnili Osmanlı askerinin olduğu, belgelerde ismi geçenlerin Yemen´de vefat etmiş oldukları ortaya çıkmış ve Yemen´de vefat eden Besni´li askerlerin kim oldukları, ikametgahları ve hangi aileye mensub oldukları çalışmada gösterilmiştir.
Sonuç olarak tarihçilerimizin öncelikle kendi yaşadığı bölgelerin gün yüzüne çıkmamış tarihlerini aydınlatması genel tarihin gün yüzüne çıkarılamamış tarihlerini aydınlatmada teşvik edici bir unsur olacağını düşünmekteyiz.
Bu çalışmalarımızda rehberlik hususunda bizlerden yardımlarını esirgemeyen baştan danışman hocamız sayın Prf. Dr. Zeynel ÖZLÜ hocamıza, usul konusunda da yardımcı olan sayın Doç. Dr. Seydi Vakkas TOPRAK hocamıza ve manevi desteklerini bizlerden esirgemeyen tüm dost ve meslektaşlarımıza teşekkür etmeyi bir borç biliriz.?