Türkçe Yazı Dili ile Besni şivesi arasındaki farklılık okuma yazma oranının artmasıyla şehirler ve bölgeler arasındaki ulaşımın hızlı ve seri hale gelmesi, günlük gazete ve dergilerin hatta internetin ücra köylere kadar girmesi gibi birçok etken sayesinde oldukça azalmıştır.Ancak günlük konuşma sırasında Besni ağzında az da olsa yazı diline uymayan bazı farklılıklar görülür.Besni ağzı ile ilgili (Detaylı bir araştırmayı bu işin uzmanı dil bilimcilerine bırakarak) yüzeysel olarak bir kaç örnek vermek istiyorum.
Yazı Dili Alfabesi Besni Dili Alfabesi
a a
- a
b b
c c
ç ç
d d
e e
f f
g g
ğ ğ
h h
- h
ı ı
i i
j j
k k
l l
m m
n n
- n
- ‘n
o o
ö ö
p p
r r
s s
ş ş
t t
u u
ü ü
v v
y y
z z
Besni Ağzı’yla İlgili Açıklamalar
1 -Besni Ağzı’nda alfabemizdeki a’nın daha uzununu (aa=’a) bazı sözcüklerde ya telaffuz yada harf düşmesi sonucu görmekteyiz.:
Değirmenci : Daarmenci
İbrahim :İbraam
Çıkacağım : Çıkacaam - çıkacam
2 - a) Besni ağzı’nda bazı sözcüklerdeki h, Türkçenin h sesi yada ona çok yakındır.Bunları normal h harfiyle yazıyoruz.
Hava, hangil, he, herif, him, sahan..
b) Besni Ağzı’nda Arapçadaki “hı” sesi gibi boğazdan hırıltı ile çıkan bir ses vardır.Türk alfabesinde bulunmayan bu sesi h işareti ile gösterdik.Bazı sözcüklerde h sesinin h ile karşılandığı görülmektedir.
Halil : Helil
Hatice : Heyce
Halı : Halı
c) Kalın ünlülerle oluşmuş hece ve sözcüklerde k’ler h şeklinde söylenir.
Kapat : Hapat
Sıkmak : Sıhmah
Tokmak : Tohmah
ç) Mastar eki - mak çok kez - mah olarak söylenir.
Almak : Almah
Satmak : Satmah
Bakmak : Bahmah
d) İsim fiillerde mastar eklerinden sonra i ve e hal eki geldiğinde mastar sonundaki h ğ olur :
Ağlamak : Ağlamah Ağlmaya : Ağlamağa
Gülmek Gülmeye : Gülmeğe
Olumsuzunda da aynı olur :
Ağlamamak : Ağlamamah Ağlamamaya : Ağlamamağa
Gülmemeye : Gülmemeğe
3 - a) Besni Ağzı’nda genizden çıkarılan g ve n ünsüzlerinin ortaklaşa sesine benzer g+n=’n sesi vardır.
Dinelme : Di ‘nelme (dikilme,ayakta durma)
Domuz : Ge ‘niz
Bunalmak : Bu’nalmah
b) Yine genizden çıkarılan ğ ile n ünsüzlerinin ortak sesini anımsatan ğ+n=’n ünsüzü bazı sözcüklerde karşımıza çıkar.
Anlat : A’nnat
Anlaşma : A’nnaşma
4 -Türkçe büyük ünlü uyumu kuralına uymayan çammur, yağmur, kabuk, armut,... gibi sözcükler Besni ağzı’nda kurala uygun olarak çamır, yağmır,gabıh,armıt şeklinde söylenir.
5 - a) Besni Ağz’nda (edat , bağlaç ve şahıs zamiri olarak kullanılan ) İle yerine sözcük sonlarına -nan, -nen getirilir :
Dayısı + ile - Dayısıyla :Dayısıynan
Teyzesi + ile - Teyzesiyle : Deyzesiynen
Benim + ile - Benmimle : Bennen
Onun + ile - Onunla : onnan
Ev + ile - Evle : Evnen - Evinen
b) Zaman zarfı üreten -leyim eki yerine - nan ve -nan getirilir.
Akşamleyin : Akşamnan
Sabahleyin : Sabanan
Öğleyin : Öğlennen
6) İstanbul telaffuzunda tek olan sessiz Besni ağzı’nda bazı sözcüklerde çifttir.
Kaşık : Kaşşık
Azık : Azzık
Pisik : Pissik
Aşağı : Aşşağı
Küçük : Güççük
Kısa : Gıssa
Yazıt : Yazzık
Güdük : Güddük
7) Bazı sözcüklerde ilk hecenin sonundaki ile başındaki harfler yer değiştirir :
Ekşi : Eşki
Ağrı : Argı
Toprak : Torpah
Yaprak : Yarpah
Bıhçı : Bıçkı
Kıble : Gılba
Örget : Öğret
Örgen : Öğren
8) Satır ortası nokta (.) Besni Ağzı’nda sözcük sonundaki ses, nefes borusundan çıkarken ses yolunun birden bire kapatılıp sesi durdurulması şeklinde kendini gösteren bu durumu satır ortası nıkta ile gösterilmiştir.
Be ; bi ,hı,..gibi.
“Bi sesin yer altından gele ha! ”
9) Sevgi yada kızgınlık ifade eden sözlerle, eylem köküne - esi ,- esice getirilir :
Sakalı ağarasıca!
Gözü kör olasıca !
Sürüm sürüm sürünesice !
Yetmiyesice !
Yiğid iken yıkılasıca !
10) a) Gelecek zaman kipinde -cek ekinin sonundaki k İstanbul Ağzı’nda yumuşar ğ olur.Besni Ağzı’nda kendinden sonra gelen ünlü ile birlikte düşer ; kendinden önce gelen ünlü de uzun söylenir :
Vuracağım : Vuracam
Düşeceğim : Düşecem
b) Eylem bildiren sözcüklerin sonunda getirilen -cik ekleri eylem gerçekleştiğinde anlamındadır. Bille sözcüğüde aynı anlamda kullanılır.
Dönüncük : Dönüncek
Gelincik : Gelince
11- a) Şimdiki zaman kipinde fiil kök ve gövdelerine
yor eki yerine Besne Ağzı’nda - (i) yo getirilir.Yani -(i)yor ekindeki r düşer :
Geliyorum : Geliyom
Geliyorsun : Geliyon
Geliyor : Geliyo
Geliyoruz : Geliyoh
Geliyorsunuz : Geliyonuz
Geliyorlar : Geliyolar
b) Olumsuzunda da aynı :
Gelmiyorum : Gelmiyom
İstek Kipinde :
Gidelim : Gidek
Edelim : Edek
Vereyim : Verim
Gülesiniz : Gülesin
Bırakalım : Bırhah
12) Cümlede anlamı pekiştirmek ifadeyi kuvvetlendirmek için yapılan ikileme İstanbul Ağzı’ndan farklıdır.İkilemeyi oluşturan birinci ikinci sözcüğün ilk harfi m olur.
Çoluk çocuk : Çocuk mocuk
Küçük büyük : Küçük mücük
A
13)- a)A bazı sözcüklerin söylenişinde e olur :
Ayna : Ayne
Biraz : Birez
Canavar : Cenevar
Çanta : Çante
Dahra : Dahre
Azrail : Erzahal
Hatır : Hetir
Sarhoş : Serhoş
Tamam : Temam
Taze : Teze
Terazi : Terezi
Vasiyet : Vesiyet
b) A bazen i olur.
Sermaye : Sermiye
c) A bazı sözcüklerde o olur :
Şarıltı : Şorultu
ç) Bazı sözcüklerde fazladan bir a vardır :
Yalnız : Yalanız
yor eki yerine Besne Ağzı’nda - (i) yo getirilir.Yani -(i)yor ekindeki r düşer :
Geliyorum : Geliyom
Geliyorsun : Geliyon
Geliyor : Geliyo
Geliyoruz : Geliyoh
Geliyorsunuz : Geliyonuz
Geliyorlar : Geliyolar
b) Olumsuzunda da aynı :
Gelmiyorum : Gelmiyom
İstek Kipinde :
Gidelim : Gidek
Edelim : Edek
Vereyim : Verim
Gülesiniz : Gülesin
Bırakalım : Bırhah
b) A bazen i olur.
Sermaye : Sermiye
c)A bazı sözcüklerde o olur :
Şarıltı : Şorultu
ç)Bazı sözcüklerde fazladan bir a vardır :
Yalnız : Yalanız
B
14- a) Besni Ağzı’nda bazı sözcükler b’ler p olur :
Baca : Paca
Banka : Panga
Kibrit : Kirbit
Papuç : Papıç
Pembe : Pempe
b) Besni Ağzı’nda fazladan bir b vardır :
Pamuk : Pambıh
Hamal : Hambal
Kızamık : Gızambıh
Bulamaç : Bulambaç
c) B Bazen m olur :
Bahane : Mahana
ç) B bazen y olur :
Böbrek : Böyrek
C
15- a) C bazen y olur :
Böbrek : Böyrek
b) Ç bazen Ç olur :
Yalancı : Yalançı
Gelinci : Gelinçi
Ç
16 - a) ç bazen c olur :
Çıft : Cıft
Çizme : Cizme
Çulha : Culfa
Uçkur : Ohcur
Ökçe : Ökce
b) ç bazen k olur :
Çekiç : Kekic
e) ç bazen ş olur :
Çorba : Şovra
İçki : İşgi
Geçti : Geşti
Harçlık : Harşlık
Menengiç : Menengiş
D
17- a) Bazı kelime başındaki d’lerin t’ye dönüştüğü görülür:
Dut : Tut
Doktor : Tohtur
Dolu : Tolu
Dink : Tink
Diken : Tiken
b) D bazen z olur :
Cadı karısı : Cazı karısı
c) Fazladan bir d var :
Çırgırak : Çıngırah
E
18 -a) E bazı sözcüklerde a olur :
Emanet : Amanat
Peksimet : Basimet
Çengel : Çangal
Kale : Gala
Gazete : Gazata
Kıble : Gılba
Ziyaret : Ziyarat
b)E bazen i olur :
Kefen : Kefin
Yedirmek : Yidirmek
Yeğen : Yiğen
Yeğin : Yiğin
Yemek : Yimek
Yemeni : yimeni
Yemen : yimen
c) E bazen ö olur
Devşir : Döşür
Levha : Lövha
F
19 - a) f bazen h olur :
Müftü : Mühtü
b) f bazen v olur
Afsun : Avsın
Öfke : Övke
c) T’den önce gelen bazı f ‘ler düşer :
Çift : Çüt
G
20 - a) G bazen h olur :
Gırtlak : Hırtlak
b) Bazı sözcüklein söylenişinde g’ler k olur :
Gölge : Kölge
Gömlek : Köynek
c) Fazladan bir g vardır :
Yanılmak : yaılımah
Ğ
21 - a) ğ bazen n olur :
İğne :İnne
Geğirmek : Genirmek
b) Besni Ağzı’nda ğ bazen v olur :
Soğan : Sovan
Düğün : Düvün
Öğün : Övün
Göğermek : Gövermek
Çöğdürmek : Çövdürmek
c) ğ bazen düşer veya belli belirsiz söylenir :
Çocuğum : Çağam - Çaam
Züğürt : Züürt
H
22 -a)h bazen f olur:
Culha : Culfa
b) Besni Ağzı’nda bazı sözcüklerde fazladan bir h vardır :
Ayva : Hayva
Elbet : Helbet
c) H bazen düşer :
Tuhfiye : Tuafiye
I
23 - a) I bazen İ olur :
Kışkırtmak : Kişkirtmek
Issız : İssiz
Hatır :Hetir
b) I bazen u olur :
Sıva : Suvah
Şarıltı : Şorultu
Tımar : Tumar
c) Besni Ağzı’nda fazla bir ı vardır :
Hırlamak : Hırılamak
Zırlama : Zırılama
Sıçramak : Sıçıramak
Sızlamak : Sızılamak
Parlamak : Parılamak
Çıtçıt : Çıtıçıtı
Tırabzan: Drabızın
ç) I ünlüsü düşer :
Hayıf : Hayf
Hayır : Heyr
Yalınayak : Yalnayak
İ
24 - a) İ bazı sözcüklerde a olur :
Cahil : Cahal
Nimet : Namet
Tesbih : Tesbah
b) İ bazen E olur :
İyi : Eyi
İkiz : Ekiz
Hiç : Heç
Zincir :Zencir
Billur : Bellur
Ninni : Nenni
İhtiyat : Ehtiyat
İletmek : Eletmek
c) İ bazen ı olur :
Mavi : Mavı
Kamil:Kamıl
İbrik : Irbıh
ç) İ bazen Ü olur :
İçin : Uçun
d) İ bazen Ü olur :
Çift : Çüt
Çiftçi : Çütçü
Devşir : Döşür
Mürit : mürüd
e) Fazladan bir i vardır :
Ranat :İrahat
Çitmek : çitimek
Layık : İlayık
Lazım : İlazım
Zenginimek :Zenginlemek
J
25 - J bazen c Olur :
Jandarma:Cenderme
Jilet : Cilet
Şarjör : Carcur
Jant : Cant
Jeep : Cip
Jimnastik : Cimnastik
Garaj : Gadac
Jakar : Cakar
Pijama : Picama
K
26 - a) Sözcük başlarındaki k Besni Ağzı’nda genellikle g olur :
Kapı : Gapı
Kardeş: Gardaş
Keçi : Geçi
Kısa : Gıssa
Koyun : Goyun
Kuzu : Guzu
Küçük : Güççük
b) Kelime sonlarındaki k bir sonraki kelime başlarındaki harf sesli ise g olur :
Böcek öldü :Böcüg öldü
Ellik al : Ellig al
Büyük usta : Böyüg usta
c) Kendisinden sonra gelen ince sesli ile bir hece oluşturursa g olur :
Eski : Esgi
İçki :İşgi
Keçi : Geçi
Kişi : Gişi
Küskün : Güsgün
Köşker : Köşger
ç) Sert sessizden sonra gelen k’ler g olur :
Pişkin : Bişgin
Işkın : Işgın
Askı : Asgı
Keşke : Keşgem
Başka : Başga
d) K bazen ğ olur :
Çakıl : Çağıl
Yoksa : Yoğusa
e) Bazı sözcük başındaki k’ler h olur :
Sako :Saho
Soyka : Soyha
Yukarı : Yuharı
Korku : Gorhu
Hırka :Hırha
g) K bazen v olur :
Menekşe : Menevşe
Dükkan : Düven
Gök : Göv
h) Besni Ağzı’nda K bazen düşer :
Mürekkep : Mürekep
Salacak : Salaca
L
27- a) L bazen G olur :
Yanlış : Yangış
b) L bazen n olur :
Lezzet : Nezzet
Bayılmak : Bayınmah
Lahana : Nahna
Lanct : Nalct
Tekmil : Tekmin
c) N ile biten bir heceden sonra l ile başlayan bir hece gelirse l ünsüzü n olur :
Anlat : Annat
Anlaşma : Annaşma
İzinli : İzinni
Karanlık : Garannık
Kurşunlu : Gurşunnu
Nişanli : Nişanni
Samanlık : Samannık
Osmanlı : Osmannı
Şirinlik : Şirinnik
Unluk : Unnuk
Uzunluk : Uzunnuk
ç) Fazladan bir n vardır :
Gırdıklamak :Gırdıhlamah
Yaya : Yayan
Öğle : Öğlen
d) Bazen n düşer :
Tunç : Tuç
Pirinç : Piriç
Pezevenk : Pezevek
O
30 - a) O bazen ı olur :
Molla : Mılla
b)O bazen u olur :
Onarmak : Unarmak
Boynuz : Buynuz
Orospu : Oruspu
Sofra : Sorfa
Horoz : Horuz
Doktor : Tohtur
Ö
31- a) Ö bazen e olur :
Öyle : Eyle
Şöyle : Şeyle
Böyle : Beyle
Çözmek : Çezmek
b) Ö bazen ü olur :
Köfte : Küfte
Öğütmek : Üğütmek
Yörük : Yürük
Höyük : Hüyük
P
32 -Bazı başındaki p ‘ler b olur :
Pekmez : Bekmez
Pazar : Bazar
Pişir : Bişir
Pire : Bire
Poyraz : Boyraz
Orospu : Orusbu
Tesbih : Tesbah
R
33 - a) R bazen l olur :
Satır : Satıl
Tekrar : Tekral
Kerpeten : Kelpeten
Kevgir : Kevgil
Morarmak : Moralmak
Karartı : Garaltı
Terlik : Tellik
Güreş : Güleş
Merhem : Melhem
Kereste : Keleste
Gayri : Galyi
Sarardı : Saraldı
Zemberek : Zembelek
b) L’den önce gelen r’ler L olur :
Ekerler : Ekeller
Satarlar : Satallar
Çekerler : Çekeller
Yaparlar : Yapallar
İçerler : İçeller
Görürler : Görüller
Üzerlik : Üzellik
c) R bazen n olur :
Murdar : Mundar
ç) Bazen r ile başlayan kelimelerden önce bir sesli gelebilir :
Rakı : Arakı
Rica : İrica
Rahat : İrihat
Razı : İrazı
d) Besni ağzı’ndaki bazı sözcüklerin ikinci hecesi r ile başlıyorsa, bu r birinci hecenin son harfi ile yer değiştirir :
Köprü : Körpü
Yaprak : Yarpah
Toprak : Toprah
Kibrit : Kirbit
Sabri : Sarbı
Doğru : Dorgu
Eğri : Ergi
Ağrı : Argı
İbrik : Irbıh
e) Birinci hecenin sonu r ise ikinci hecenin ilk harfi ile yer değiştirir :
Kirve : Kivre
Derviş : Devriş
Meryem : Meyrem
Kervan : Kevran
Kirpik : Kiprik
f) Bazen r düşer:
Sarımsak : Sarmısah
Toparlak : Topalak
Yuvarlak : Yuvalah
S
34 - a) S bazen h ve h olur :
Sus : Hüs
Hırsız : Hırhız
b) S bazen ş olur :
Herkes : Herkeş
Şemsiye : Şemşiye
c) Bazen s’ler z olur :
Soytarı : Zoytarı
Sıfıfr : Zıfır
Sikke : Zigge
Sopa : Zopa
Solucan : Zölücan
Seksen : Sekzen
Doksan : Dokzan
T
35 -a) Bazı sözcük başlarındaki t’ler d olur :
Taş :Daş
Tuz : Duz
Tutmak : Tutmah
Tarak : Tarah
Tellal : Dellal
Tapu : Dapı
b)T bazen de k olur :
Tereyağı : Kereyağı
U
36- a) U bazen I olur :
Çubuk : Çıbıh
Avlu : Avlı
Karpuz : Garpız
Avuç : Avıç
Bavul : Bavıl
Kavuşmak : Gavışmak
Hatun : Hatın
Muska : Mısga
Mındar : Murdar
Yağmur : Yağmır
Yapılmak : Yapılmah
Yarpuz : Yarpız
b)U bazen O olur :
Kurdele:Gordele
Uçkur : Ohcur
Usanmak : Usanmah
Pulat : Polad
c) Fazladan bir u vardır :
Mostra : Mosdura
ç) U bazen ü olur :
Sus : Hüs
Solucan : Zöhülcen
d) Fazladan bir u var :
Bodrum : Bodurum
e) U bazen düşer :
Kuzulamak : Guzlamak
37- a) Ü bazen e olur :
Yürü : Yeri
b) Ü bazen i olur :
Kakül : Kekil
Mübarek : Mibarek
Yürü : Yeri
c) Ü bazen Ö olur :
Üvey : Övey
Güzel : Gözel
Küme : Köme
Büyük : Böyük
Hürmet : Hörmet
Hükümet : Hökümet
Türemek : Töremek
ç) Ü bazen u olur :
Yün : Yum
d) Fazladan bir ü vardır :
Leş : Üleş
V
38- a) v bazen ğ olur :
Sevap : Sebap
b) v bazen b olur :
Vişne : Fişne
c) V bazen ğ olur :
Oklava : Ohlva
Dövüş : Döğüş
Kova : Goğa
Gövermek : Göğermek
Öveç : Öğeç
ç) V bazen m olur :
Vebal :Mabal
d) Fazladan bir v vardır :
Sual : Suval
Y
39 - a) Y bazen ğ olur :
Bey : Beğ
Süyüm : Süğüm
b) Y bazen n olur :
Yayık : Yandık
c) Y bazen t olur :
Yuvarlamak : Tuvalah
Yuvarlak : Tuvalah
Ç) Bazı sözcüklerde y’ler c olur:
Köy:Köv
Tüy:Tüğ
d) y bazen z olur:
Yaymak:Yazmak (Bir şeyi kurumusı için sermek)
e) Besni Ağzı’nda gazladan bir y vardır:
Aldatmak:Yaldatmah
Esir :Yesir
Irak:Yırak
İtmek:Yitmek
f) Besni Ağzı’ında y bazen düşer:
Buğday: Buğda
Teyze:Teze
Z
40 – a) z bazen (Birinci çoğul şahıs geniş zaman kipinde) k olur.
Geliriz:Gelirik
Yaparız: Yaparık
b) z bazen y olur:
Gözükmek :Görükmek
c) s bazen y olur:
Uzlaşmak :Uyuşmah
Beni Ağzı Kelimeler ve karşılıkları
A
Abbaa :Bembeyaz,Ak.Bile bile
Ab-I Hayat :Hayat suyu,ölümsüzlük
Abovv :Hayret, Şaşırma Ünlemi.
Acir, Acur :Hıtanın Bir Çeşidi
Açıyon Mu :Açıyor Musun
Açamıyon Mu :Açamıyor Musun
Ağ :Beyaz,Ak Tülbent (Kadın Baş Örtüsü)
Ağ Simit :Çekilmiş Dövme Ufağı
Ağ Guymak :Un sulanrırılır Ateşte biraz pişrilir.Katı olmaz mamamsı.
Aktar (Ahtar) :Dök Boşalt Çevir.
Ahtaracak :Kızgın Sac üzerinde bir tarafı pişen ekmeği çeviren alet.(Tahta veya demirden yassı.)
Aha Ahane :İşte orada,şurda.
Ağız :Süt veren hayvanların (İnek, Davar v.s.)doğumdan hemen sonraki sütten yapılan (mayalı)bir yiyecek katık.
Ala :Al,al bakayım.
Alak :Alalım
Alam - Alım :Alayım
Alahaa :Umulmayan bir durum karşısında hayret ünlemi (ifadesi)
Alaheyy :Oyunda karşı tarafın moralini bozmak için söylenen bir söz.(Aleheyy-Beheyy şeklinde Kullanılır.
Alamaça :Çer çöpün yakılmasıyla meydana gelen geçici alev.
Allahasan :Allahını seversen.
Ahır Damı :Evlerin önünde altı Ahır olan veya dış kapının girişi olan dam.Daha çok Bağ Evi’nde olur.
Ahkem Etmek :Şakalaşmak
Akıt :Salça
Angut Zungut :Zümrütü Anka kuşu.
Apayrı :Bambaşka
Aşatma :Ayşe Fatma
Aşnam :Aşinam,Tanışım
Ataş :Ateş
Atabe :Kapının üstü.(Avrat malı Atebe malı gibidir.Girerken başanı vurursun çıkarken başını vurursun.)
Atep Etmek :İşkence,Azap.Uşak
Avrat :Kadın (Evli kadın)
Arese :Buğday pazarı
Arıstak :Tavan
Aparmak :Götürmek
Ayranlı Aş :Ayran katılmış Bulgur Pilavı.
Arakı Ağacı :Çamurlu yapıda taş sıraları arasına hatıl olarak konan ağaç (Beş gor veya altı gorda bir atılır.)
B
Başga :Başka
Beli :Evet
Buyur :Emret.Efendim.
Bacı :Büyük kız kardeş abla.
Bazı,Bazlama :Açık ekmeğin biraz kalın ve küçüğü.
Beg :Bey
Başı Fenikmek :Başı dönmek.
Bezirgan :Kervan,Katırcı
Bibi :Hala Babanın kız kardeşi.
Bilbik :Gonca, Tomurcuk (Gül İçin)
Biraber :Beraber. Birlikte.
Bişirmek :Pişirmek
Böyük :Büyük
Böyütmek :Büyütmek
Bozaman :Bozamazsın
Bişe :Yağda kızartılan bazlama
Başkaa,Başkahaa :Bile Bile. Kasten
Bayakh,Bayakhtan :Demin. Demincek
Bediris :Dokumacı kalfalarının kırılan ipi bağlama şekli (Düğümsüz)
Behre :Hüner.Marifet
Burmak :Bükmek
Burma :Kalınca bükülerek kurutulan ve kışın hayvanlara yedirilen ot.
Biti :Biraz
Bitimcik :Azıcık
Buskun :Suskun(Kederini belli etmeden)
Bus :Gözüne su gelme (Katarakt)
Buslu :Sisli
Bıngıldak :Çocukların kafa tasında henüz daha sertleşmemiş kısım.
Bıngıldağı gevşek (yumuşak): Henüz olgunlaşmamış ,yaşı büyük kendi çocuk.
Buğluk :Buğdayın kaynatılmışı.Kaynatılıp kurutulan
Buğlur (Bulgur) Denir.
Bıldır :Geçen sene.
Boydak :Yalın. yalnız başına
Gömleğini boydan giymiş : Sadece gömlek giymiş Altından fanila veya atlet giymeden gömlek giymiş.
Bekere :Çıkrıkta iğin dip tarafındaki alet.
Bölek mi :Bölelim mi
Bölüşek mi :Bölüşelim mi
Beddaa :Beddua
Beleykim :Olaki (Temenni)
Bekmezli Aş :Döğmenin ufağndan pişirilip üzerine pekmez sürülerek yenen darbızlı Aş.
Bağlık :Topaca sarılan ip.
Buğlur Aşı :Bulgur aşı
Bastıh :Pestil
Balıcan,Balcan :Patlıcan
Bumbar :Küçük baş hayvanların ince barsağı (Sakatat)
Bheyy :Yaa,öyle mi! gördün mü yaa???...
Be :Beklenmeyen bir durum ile karşılaşınca söylenir.Sahi mi?
Bi :Öyle mi? Sahi mi? umulmayan beklenmeyen bir durum veya davranış veya sözle karşılaşınca öylenir.
Bii :Acıma. Acınma. Yazık.
Bee :Böyle olmamalıydı.Böyle olmayacaktı
Burcu burcu kokuyor:Güzel güzel kokuyor.
Biz :Köşkerlerin Ayakkabı dikerken kullandıkları alet.Köşker aleti. Buğlur Islatması :Pilavlık veya daha iri Bulgurdan ıslatarak yapılan çiğ Köfte.(Çütte-Çügütte)
Basalla :Bir yemek çeşidi. Basallalık simit siyah et ile yoğrulur, Elde edilen iyi yoğurulmuş Çiğ Köfte nohut büyüklüğünde Bilyeler haline getirilir Bu yuvarlak habbeler kaynamakta olan etli tiridin içine Tencereye konarak kaynatılır...
Buğlur Kaynatmak :Tene yapmak için Buğdayın kaynatılması.
Bük :Böğürtlen
Bön :Saf
Bön :Çekilmiş kahve
Buymak :Donmak
Böelek,Bögelek :Sığır sineği. Sığırlar bu sinekten hiç hoşlanmazlar.Sinek hayvanın burnunna girer onu çılgına döndürür ve koşturur.
“Böğelek tutmuş gibi ne koşturup duruyon”
Buhaa :Bukağı,Ayak bağı.
Bülbülü Kayaya Çıhtı :Evlenmek İsitiyor.
Bille :Vakit (Onlar geldiği bille haber verin ki biz de gelek emi)
Bas Buskun :Sessiz (Kederi içine gizli)
Bitli Kazınır Aç Umsunur
Billik :Metal Düğme
Beni Sayanı Gurt Yisin :Oradaki mevcudu anlamak için bir iki... diye sayarken söylenir,nazar korkup sayıya dahil olmamak için.
Bıngıldak :Bebeklerde Alnın Üstündeki Kemiklişmemiş Bölge.
Bisseal :Biraz Sonra.Akşama Doğru.
C,ç
Culfa :Dotumacı
Cazı garısı :Cadı karısı
Cücük :Civciv
Cardın :Büyük sıçan büyük fare
Çalma :Sürme bulaştırma
Oraya biraz boya çal :Oraya biraz boya sür.
Kara çalmak :İftira etmek
Çemçe,çömçe :Kepçe
Çez,çöz :Kuzuyu ordan çez de şoraya bağla.
Çezmek :Çözmek,bağlamak
Çerçi :Köylerde seyyar satıcı
Cıplamış,çılbanmış
Cılbanmış :Soyunmuş.
Çörten :Yağmur suyunu damlardan akıtmaya yarayan mahsus üstü açık teneke veya ağçtan oluk.
Çıra :İdare lambası
Cıncık :Cam
Curun :Büyük kaya parçasından oyulmuş veya kalın tahtalardan yapılmış tekne tekne diye bilinir üzüm veya tut gibi meyveleri ezerek şırasını çıkartmaya yarar.
Çağa :Çocuk.çaa da denir.
Çepik git gel :Çabuk git gel.
Capıt :Bez parçası.
Çapıt minderi :İçine eski işe yaramaz kumaş veya bez parçaları dolrurarak yapılan minder.(Yün veya pamuk yorgan bağlar gibi yapılır.)
Cam tastı :Bir çeşit bakır tast.
Çüt :Çit
Çütcü :Çiftçi çit süren.
Cıvık çütte :Etsiz ve cıvıtılmış çiğ köfte.
Culluk :Hindi
Çona :Yağmur yağması için çocukların oynadığı törenimsi oyun esnasında ellerinde flama gibi taşıdıkları arkasına bir değnek sokulmuş süpürge çomruğu.
Çona oyunu :Yağmur yağmadığı mevsimlerde çocukların oynadığı törenimsi bir oyun.Mahallenin bütün çocukları toplanır hep bir ağızdan ahengli olarak cona cano condura hacıahmedi kondura ver allahı ver - yagmurunan sel göbeksiz harman - sarı öküz kurban ver allahım ver - yağmurunan sel.
Bütün çocuklar mahallede her evin önünde busözleri hep bir ağızdan ve kendine mahsus ahengiyle söylerler.evlerden muhakkak bir şeyler verilir.bulgur,simit,mercimek v.s bunların hepsi bir kazana konur mahallenin meydanında veya bir sokağında yakılan ateşde pişirilir.Pişen çorba veya pilav kapışılarak bütün çocuklarca yenilir.
Cormuh kadar :Kullanıla kullanıla eskiyip işe yaramaz hale gelen ve ancak elle tutulan kısmı kalan ot süpürgenin böyle eskimişi .o süpürgenin eskilmişi.
Çiriş :Ayakkabıcıların yapıştırıcı olan kullandıkları bir madde (eskiden)
Çidiş unu :Çiriş yapmaya mahsus irmik inceliğinde bir un.
Çıkın :Paket.yağlık veya merhamanın içine bir şeyler konur ve dört kulağı birbirine çapraz olarak düğümenir. bu bir çıkındır.yağlığın içine konan madde Çıkınlanmıştır.
Çevrin çiçek dönmek :Kendi etrafında dönmek.
Çemkirmek :Bed çehreyle azarlamak.
Calcazanlık etmeyin :Gevezelik etmeyin.hafif meşreplik etmeyin,şımarıklık Etmeyin,melayini(gereksiz) işlerle vakit öldürmeyin.
Cahdetmek :Çaba göstermek.
Cofuna meraklı :Görünüşüne meraklı.
Coflu :Gösterişli,forslu.
Cor etme :Laf etmek konuşmak
Colban :Bir nevi hayvan yemeği, mercimeğe benzer bir bitki, Baklagillerden.
Çırhıh :Çıkrık
Çırtıl :Şımarık
Çimmek :Banyo,suda yüzmek
Cıhalacılk :Çok ıslak
Cansız at :Bisiklet
Cücük oyunu :Beş taş oyunu.
Cücük daşı :Beş taş oyunundaki taş.
coğğ diye / coğdanak :hepsi birden
Cunha :Ceza
Çanıya gidiyom,çamıya gidiyom:çıra sönmesin diye söylenir.gece çırayla bir yere giderken rüzgardançıra sönmesin diye söylenir.(böyle söylenirse caminin hürmetine çıranın sönmediğine inanılır.)
Cıcıh gaşşıh :Madeni kaşık
Cip :Pek mübalağalı
sende cip ökelisin :Sen de fazla ökelisin
ne cip it ne cip tazın tazı gibi ne it gibi
Cımcılıh :Ipıslah
Cebe :Boyuna takılan altın dizisi.
Çalma :Kadınların fesinin alına yakın yerine veya tepeliğin etrafına dizilen altın dizisi.(altına gücü yetmeyenler peniz dizerlerdi.)
Cuk oturma :Aşığın tam oturması
Cukkudanak :Cuk diye.
Çalgın :Felçli,kötürüm
Çalgın çotur oturasıca:kötürüm olasıca
Çebiş :Keçinin erkeğinin bir yaşına kadar ki adı.
(oğlak - gidik,ham(dişi),cebiş(erkek),hesi (burulmuş çebiş),keçi (yavrulamış dişi) öğeç (iki yaşında çebiş),teke (sürüye salınmış öğeç).kart (yaşlı) teke ))
Çöğdürmek :Erkek çocuğun ayakta ve ileri doğru işemesi.
Çirtim çirtim çirtilme :Kırıtma
Çirpi:çırpı,çalı parçaları
D
Darahlıh :Pirzola
Dam :Evin en üstü çatısız tabla
Danışah da :Danışalım da (bazen alay için de söylenir.yerine getirilmesi zor ve yapıldığı taktirde zararını göreceği bir teklif ile karşılaşınca (danışakta) der bunun mümkün olmadığını sen de bilyorsun demektir.
Dayra (nüfus dayrası) :daire nüfus dairesi ,n idaresi.
Dayra :Arba, dara (bir kabın boş iken ağırlığı)
Daş :Taş
Daame,dağme :topaç
Depik :Tekme
Dene :Tane
Devirisi gün :Ertesi gün
Deyin :Diye (sen geldin deyin biz de geldik)
Deyin - dek :Kadar diye :o ölene deyin bu tarlanın mahsulünden sadece kendisi faydalandı.
Dolanmak :Dolaşmak,hayvanın yıları ağaca dolanmış gibi.
Dolanalım :Dolaşalım,gezinelim
“haydi biraz dolanalım da gelelim” gibi.
Dönüncük,dönünce :Dönünce
Duz :Tuz
Daraba :Kepenk
Direzin :Çözgü (dokumacılık deyimi)
Düüm,düvüm :Düğüm.
Düven :Dükkan
Daban :El dokuma tezgahında bir parça.
Defe :El dokuma tezgahında bir parça.
Darak :El dokuma tezgahında bir tarak
Direzin yumağı :Çözgü yumağı
Darı hamırlısı :Darı unundan yapılan bir çeşit ekmek, taplama ekmek.
Döşşek :Döşek.yatak
Dümbelek :Darbuka,depleke
Dırabızın :Eşitlik ile odayı birbirinden ayıran tahta çit.
Dayim :Daim,daima
Darbızlı :Rutubetli sulak.
Darbızlı aş :Suyunu tam çekmemiş az pişpiş fakat sulu daha doğrusu tabiri Daizse rutubetli.
Daşlıca armıt :Bir çeşit armut
Danlamak :Nazar etmek
Depleke :Dümbelek,darbuka
Dilki şafaa :Sabahın erken vakti.d.şafağı.
Dilini kırma :Gendi konuşmanı değiştirme,başkasının konuymasını taklit etme,ökünme.
Deltay etme - teltayetme :Tanzim etme,düzenleme,tanzim.
Desken :Yimeni (ayakkabı)döndermeye çevirmeye yarayan sopa.
Dük oturdu :Aşık için söylenir.aşık oynarken iki kemiğin (iki aşık kemiğnin) Dikine durması.
Dinaz etmek :Alay etmek dalga geçmek.
Diz donu dizlik :Dize kadar uzanan uzun don (kadın kilotu) k.tumanı
Don :Tuman,kilot,elbise
Don yumak :Çamaşır yıkamak.
Dabaz olmak :Allerji olmak.
Darısı uşaklarına :Darısı çocuklarınıza olsun.
Di dürge bastık :Bir dürge pestil.
E
Evdirmek :Acele ettirmek
Evme :Acele etmek,(evmekle erişilmez)
Ermek :Yetişmek ulaşmak.
Ecene :Çok zayıf
Ede :Büyük erkek kardeş abi.(ağa bey)
Edek :Edelim,yapalım
En içeri :Kiler,içerinin içerisindeki bir başka oda.
Eleteyim :Götüreyim.
Eletmek :İletmek götürmek
Elpmek,evsmek :Bulgur yada tanelilerin yabancı maddelerden arındırılması için Evsecek ile yapılan iş.
Evsecek :Elpmede ve evsmede kullanılan tepsiye benzer fakat yöresi tepsi gibi düz olmayıp çok yatık olan bakırdan bir alet.
Elçiti :Elbezi,mendil
Elüstü :Öküzlü oyununda bir atış tarzı
Elyahma :Kına gecesinde gelinin eline kına yakma.başkaları da o gece eline kına yakar.
Elicek :Çıkrıkta manıca takılan ve kolu çevirmeyi yarayan kısım.
Ele mi? :Öyle mi?
Erbet işaret,elbet işaret :Olmaması gereken bir eylem ve hararet.
Elenti:(ağacı) :Dam basırmada kullanılan meşe,mazı veya palıt ağacı.
Ergi :Eğri
Erzahal :Arz u hal,azrail.
Ergen :Bekar
Erzigırıh,erzıırıh :Irsız,ırzı eksik namusta noksanlığı olan (hakaret sözü)
Engit ungut olma :Dona kalma.
Engit oldum :Dondum kaldım.
Enik :Köpek yavrusu
Eksal :Kadıncağız
Essah mi? :Gerçekten mi?
Essahli mi? :Gerçekten mi?
Emir hamır bazlammac :Bir çocuk oyunu gençler de oynar.çocuklardan biri eğilir ruku şeklinde diğerleri de :emir hamır bazlammaç ekmek yedim karnım aç diyerek onun üzerinden atlarlar.
Eşki :Bkşi
Eşkilice :İnsanlarca da yenebilen bir ot
Ekmek diye nar kabığı kapasıca:Beddua ekmek bulamayasıca.fakir düşesice.
Erikmek :Telaşlı ve aceleci olmak.
Endeze :Sanatkarın kullandığı takım.alet.”endeze olacak ki el öğüne.”
Eşkili aş :Kabak ve bulgur karışımı yapılan ve içine sumak sıkılan sulu yemek.başka sebzelerden de yapılır.
Epey :İyice
Ersin :Ateş küreği.
Everek mi? :Evlendirelim mi?
Efil efil esiyo :Hafif hafif ve serin serin esiyor.
Eyleyse :Öyle ise.
Evlek :Tarlada bir bölüm.çiftçi tarlayı ekeceği zaman bölümlere ayırır;o bölümlerden her birine evlek denir.
Emzikli :Henüz sütten kesilmemiş çoçuğu olan kadın.
F
Fetir ekmek :Mayasız ve tırnaksız ekmek.
Fillig guşak :İpekli ve püsküllü şaldan kuşak.
Fenikmek :Başı dönmek.
Fermide :Çabucak
Firik :Henüz tam olmamış buğday.
Fıraz gurmak :Büyük hazırlık
Fakıpıeyni :Pekmez - yoğurt karışımı.
Firengi :Kapıkilidi.
Fırdolayı :Çepeçevre
Fıkara :Fakir
Fer :Gözün görme kabiliyeti.
Fallamak :Küfür (büyük abdestini etmek.)
G
Gabiye :Kavun çeşidi (dıştan dilimli ve kesince çok lezzetli.)
Gadan dağlar :Kazan belan dağlara
Gaggal :Oyunda dördüncü sırada olan oyuncu.bütün oyunlarda öncül Öncülerdir.gaggal önü gaggal ardı.
Gala gala :Çocuğu ayağının üstünde ayağa kaldırma.
Galahlanmak :Sahip olduğu nimetle öğünme ve gururlanmak.
Gamalah :Kekliğin karda hareketsiz kalması.
Ganne :Cam şişe.
Gadeh :Bardak
Gabı tosbaası :Tahta kapının tahta kilidi.
Garakafir :Kertenkele
Gaspihannek :Kasten bile bile
Gavgaz :Ağrlığı az hafif gav gibi.
Gaydırma :Atmak,fırlatmak
Gaydırmak :Kaymaktan kaydırmak
Gaymak :Sıyrınmak sıypmak,kaymak
Gaypmak :Ayağı kayma, sıypmak
Gaypıtmak :Çerpitmek
Gayret guşağı :Meşinden yapılmış ensiz kemer.
ayağı gaypmak :Ayağı sıypmak
Gazı :Gazi altını.
Gazil :Keçi kılından yaplış ip.
Gınnep :Kendirden yapılmış ip.
Gademane :Tuvalet,kenef,ayak yolu,dışarı.
Gazzığını çıkarmış :Kazıktan kurtulmuş.
Geh :Kenar tahtanın gehi (tahtanın kenarı)
Gevik :Kendir veya urgan ucunda bulunup ipi berkitmeye yarayan gatal çatal ağç parçası (genellikle meşedendir.)
Gelinin oturağı :Gelinin odası
Gendi :Kendi, kendisi
Geviklemesine :Öküzlü oyununda değneğin öküzlüye tam dik değilde eğik açıyla vurulması
Geyim :Giyeyim.
Geyimi guşamı :Kılığı kıyafeti.
Geyrek :böğür.vücudun yan tarafı.
Gıç Bayak (ör. gıçını gır da evinde otur ne dolaşıp duruyon.)
keçi gıçı gibi :Geçi ayağı gibi ince.
Gıjgıjı :Bir oyun aleti.yere bir ağaç kazık gibi sağlamca çakılır yerden yüksekliği elli altmış santim kadar olur.o kazığın ucu sivritilir (yukarıya gelen kısmı)uzun bir ağç ortasından o sivriliğin gireceği kadar oyulur.bu oyuğa ağaç kömürü konur.yere çakılmış kazığa oturtulur.iki ucuna birer kişi asılıp döndürürler döndükçe kömürden dolayı “gıj” “gıj” diye ses çıkartır.
Gırdavlı :Süslü
Gılavlamak :Kösere veya eğe ile keskinlenen bıcağın,bileği taşına sürtülerek ağzının pötürlerinin düzeltilmesi.
Gılav vermek :Yukarıdaki anlamı ile birlikte birisini yüzüne karşı öğmek
Gılavlı :Süslü
Gıymıh :Tahta veya demirin ince ince sivri küçük parçaları.
Gımış imiş etmek :İçin için sevinmek.
Gıngırsak :Tek ayakla zıplayarak yürümek.
Gıvgıvı :Keman
Gıvıhtırmag :Köşeye sıkıştırmak çaresiz bırakmak.
Gıypıncak :Sıypıncak ,kaygan
Gızarma :Oyunbozanlık yapmak iş yapmamak için inandırıcı olmayan bahaneler ileri sürmek kızmak (kızaran kızmaz hiç yüzü gülmez)
Gızlar tahtası :Bir üzüm çeşidi.
Gidik :Oğlak keçi yavrusu.
Gidişmek :Kaşınmak ayağım gidişiyo.ayağım kaşınıyor size biri gelecektir.
Gişi :Kişi,erkek,kadının kocası evli er.
Gogan :Asma kiliti
Goordmek :Bırakmak, seplemek serbest bırakmak, bağını çözmek.
Gop (kop) :Koş fırla.
Gopa gopa git gopa gopa gel :Koşa koşa git koşa koşa gel.
Gıcırdaklı kundura :Taban astarlık köselenin ince kısmından iki adet kesilir.gaz yağında iki dakika ıslatılır.kibrit ile yakılır.biraz gevreyince hemen söndürülür yanarak az Gevremiş yani biraz sertleşmiş olan bu parçalar yüz yüze gelecek şekilde vardola ile taban köselesi arasına konur.bu şekilde dikilen kundura ile yürüdükçe gıcır gıcır eder. (hacı usta bana bir iyi kundura dik;gıcırdaklı olsun .olur aam - dikek de 250 gr bademli şeker alman gerek usta, bademli şekeri ne yapacaksınız? döğüp içire katacağız .kah kah kah.
Gaddince :Boyunca, ölçüsünce
Gardalahlı :Havalı
Gardalahlı şabga :Arkası yüksekçe yapılmış iç kenarına kağıt rulesi konarak kabartılmış şapka.
Garçın :Yün veya pamuk ipliğinden dokunmuş çorabın tabanına mest olcak şekilde meşin dikilir,çorapla birlikte bunun adı garçındır.
Gara şora :Döğme,mercimek ve nohut karışımından yapılan çorba.
Goraş :Bir üzüm çeşidi.
Gozgoç :Yer elması,çiğdem gibi yumrulu bir bitki.
Göçek :Kapıları kasaya bağlayan demirden yapılmış takım menteşe Gödevi görür.kapı takımı :göçek, mandal,halka,frengi...gullep
Güğüm :Su ıstma kabı.
Göcek :Bir karış kadar yükselmiş taze ekin.
Göğünmek :Kumaş veya bezin ateşi yakın tutularak sararacak v sertleşecek kadar ısınması.
(yanar içim göğünür özüm - genciken ölenlere gök ekini biçercesine)
Gömgöğ :Yemyeşil, masmavi.
Göğ :Yeşil
Götaltı :Öküzlü oyununda eli arkadan uzatarak öküzlüyü o ters vaziyette havalandırıp dönerek deynek ile vurma şekli.
Göz bunu :Görme kabiliyetini yitirme.(bunu derken (n) harfi genizden söylenir. )
Gudü :Anergi oyununda hedefteki yuvarlak taş.
Gullep :Menteşe.(demircilerin el ile yaptıkları ve yukarıda göcek olarak tarif edilen takım.)
Gullep takma :Uygun bir bahane bulma.iftira etmek.
Gulleş :Oyunda aşama.sayı aşaması :(benim bir gulleşim var. sen daha yeni bir oldun,bir gulleşin var gibi.)
Gulunç :Sırt.
Gumsutmak :Habersiz ve sakin olan topluluğu veya şahsı tahrik etmek.yahut da haberliller de sessizler olayı gündeme getirmiyorlar, üzerine varıyorlar.onların uyarılması,olayı gündeme onlar tarafından gündeme getirilmesini sağlamak.bu yapılarak olur yada bilmeden.
Gahve,gayfe :Kahve
Gız :Kız
Gidek :Gidelim
Gohlat :Koklat
Gol :Kol
Gudümen :Küçüçük,gudü gibi.cüce gibi.
Gazan :Kazan
Gözel :Güzel
Geşti :Geçti
Galıntı :Kalıntı
Gavır döğmeci :Yağsız soğan katılmış döğmeç ,söğürme.
Gamga :Ağaç yontulurken keserin ağzından çıkan parçalar.
Goruh :Koruk
Gırma :Üzüm şırasından yapılan bir ürün.lokum büyüklüğünde ve daha büyük kesilmiş ve kurutulmuş.
Gısga :Kuru soğanın en küçüğü.
Gınh gat :Kırk kat,işkembe.
Guşgana :İçi de dışıda kalaylı olan ve silindirlik yemek tenceresi.
Gülle :Bilye,misket.(mermerden yapılır idi.nadiren cıncık ve demir olanı da bulunurdu.)
Goz :Ceviz
Gurabiye :Kurabiye
Garıştıracak :Karıştırma aleti.(mahsere kazanı gibi büyük kazanlarda pestil pişirilirken mayası dibine tutmaması için durmadan karıştrılır.bir birbuçuk metre boyunda bir sarık parçasının ucun sipatula gibi demir monte edilmiş alet.)
Garga gaşığı :Karga kaşığı ağastos ve eylül aylarında tarlalarda ve bağlarda biten ve pistil zamanı ağzı açılarak meyvesi (tohum kesesi) şekline giren bir bitki.cocuklar yaş pestili bununlu yemeği çok severler.
Guymah :Kuymak pekmezden yapılan muhallebi veya helva şeklinde tatlı.pekmez helvası denebilir.
Gussimidi :Kuzu simidi veya kuş simidi sözlerinin değiştirilmiş şekli olabilir.ufak simid pilavlık bulgurun ufağı.bulgur çekilir :
1.Bulgur Unu
2.Gussimidi
3.Hatın Simidi (Etli çiğ köftelik)
4.Simid (Pilavlık)
5.Bulgur (Pilavlık,Dolmalık)
6.İri Bulgur (Pilavlık Bulgur)
Gllıgırıh :Kayda değer görülmeyen Herşey,Önemsiz ,Ufak Tefek Şeyler.
Gariblenmeyi bırak :dilini kırma istanbul ağzını taklit etme.fakat kötü bir taklit.dışardan gelen besnili olmayanlara ökünmeyi bırak.
Garip :yabancı,el yerli olmayan
Garapa garapası :kapı arası evin dış kapısından girilen ilk mekan,giiriş antre.genellikle üstü kapalı olur, belkide üstü bir odadır.
Gaan gaın yallah :haydikalkın yallah ya allah deyin de kalkın.
Gözü sergimek :Göz kapağının gayr-i iradi yani istem dışı oynaması istem dışı hareketi.
Gegsim geldi :Görmeyi arzu ettim.özledim.
Gözenek :En içerdeki çuvalların altındaki boşluklar.
Gülburnu gülbündü :Kuş burnu.
Gömme :Gömmek,gömü,define
Geçe memaa :Keçi memesine benzeyen yumru su yer altında yaprakları dışarda olan ve yumrusu yenen bir bitki.
Gazayaa :Kaz ayağı.su kenarlarında biter ispatan ve tere gibi çiğ köfte ile yenilir.
Göbelek :Mantar.
Gırgır :Dalga geçmek.
Goska :Koska,efelenme.
Garerti :bez ve kumaşlardan ibaret olan eşya.
Gazil :keçi kılından yapılan ip.
Gıyıh :çuvaldız.
H
Has :Marul
Has :Özel
Haphap :takunya
Halbır :Kalbur
Habbe :Tane
Harer :Çok büyük çuval
Hurç :Çok büyük heybe.
Hayf :Öç.
Haft almak, hayf almak :Öc almak.
Hangil :Bakraç,sitil,satıl,su getirme kabı. (eskiden sadece bakırdanolurdu.),kova.
Halfe :Kalfa,hizmetli
Hakket :Hakikat,gerçek
Haşıl :Pamuk ipliğinden yapılan löhme ve direnzin ipliğinin dağılıp açılmaması için cıvık hamurda ıslatılır.iplik kelebinin her tarafına Hamur erişsin diye sokuda kelepler iyice yoğrulur.bu ipliğe haşıl denir.esasen haşıl cıvık Hamurun adıdır.ama haşıllanan ipe de denir.
Haşıl sarma :Haşıllı ipliğin yani haşılın terdeklere sarılmasıdır.
Hedik :Zahire zamanı dışında kaynatılan bulgur.aza kaynatılır.üzerine ceviz,fındık,fıstık konur yenir.bozan üzerine toz şeker de ekilir.genelde nohut iyle birlikte kaynatılır.bulgur yemek istendiği zamanlarda hedik yapıldığı gibi çocuklar diş çıkarmaya başladığında da kaynatılır.
Mintaa bacı diydorki ”verene gurben şimdi buğdeların şirini olmadığı çin hedik kaynatılırken içine bir bardak ta şeker konur.nohutlu olan bu hediğin üzerine badem,ceviz,fıstık konur ve yenir.çok güzel olur.”
kazanda hedik kaynana
kazanda gedik kaynana
........................................
Heylik :İncir,(halep heyliği,sarı heylik,küpeli Heylik,kara heylik )
Helbet :Elbet
Herif :Erkek,(abovv herif olmuş kele)
Hışfa :Pamuk kozasının olmuşu.
Hisap :Hesap
Hölle :Taşların üst üste konmuşu
Humar :Kumar
Hıhı,ıhh :İşte bak gördün mü.sana dememişmiydim.
Hıyar :Salatalık
Hüs :Sus,sesini kes,konuşma
Hüsol :Sessiz ol.
Hırıltıcı :Geçimsiz sudan bahanelerle olay çıkaran can sıkan.
Heç birşey demedi :Hiçbirşey demedi.
Hap :Draje tutulacak ilaç
Hab :Habbe,tane? üzümleri hep Habledi.habbelidi.
Hab veya hap :Altından yapılmış,otuz adet bilye şeklinde ve ipe dizilmiş,boyna takılan kadın süs (ziynet) eşyası.altın ayarı 22 de olabillir.
Homoça kemiği :İnsan kürek kemiği,hayvan kayça kemiği.
Hı,hıı :Buyur,efendim
Heybe :Hurc’un küçüğü.eşya koymaya mahsus iki taraflı küçük torba.
Hıı :Ya öyle mi
Hı :Hayır
Hömbek :Tümsek
Hıtap :Sac böreği. (yarım ay şeklinde.)
Holuk :Oluk
Hop :Omuz,sırt
Hopuna almak :Çocuğu sırtına almak.
Haranı gazanı :Aş kazanından büyük,don kazanından küçük ,içinde iki üç kelle pişecek büyüklükteki kazan.
hıllangaç :Salıngaç
hedime :Oğlan evi tarafından kız evine, yeni evi için lazım olan zaruri eşyaların alınması için verilen para.başlık parası değil.besnide başlık adeti yok.
hepek,hapek :Baca kapaığ,bacanın dam tarafından değilde oturaktan kapatılması.ocağın bitimi ve bacanın başlangıcı olan yerden kapanır.thteden kenarlara gibi yer almış olup hapek sürülerek kapatılır ve çekilerek baca açılır.
Hezzek :Ham dut.tudun olmamışı.
Hımırtlek :Gırtlak
Hıdıt gimi acı :Çok acı, zivan acısı.
Hıra :Zayıf,çelimsiz,gelişmemiş.
Horanta :Ev halkı?..aile
Hırd hış :Öteberi.gerekli gereksiz şeyler.
Hırtma :İncinme,küsme,tüh arkadaş hırttı.yani küstü,bizden incindi.
Hırrik :Çelimsiz
Horpudanah :Tam olarak,boşluk olmadan yerleştirmek.
Huylatmah :Kızdırmak
Habba :Fatma
Hamaylı :Kurandan bölümleri htiva eden küçük kitap.
Hanorda? :Nerede?
Hamam laani :Hamamda kullanılan su kabı.
Hamik :Kemik düğme.
I,İ
Işgın :Taze,sürgün
Ihma :Devenin çökmesi
Iğış ığş :Ahengli yavaş yürüme.salına salına
İpsiz :Başıboş,serseri,işsiz güçsüz..
İsli :Sifli,cimri,pis
İşmiş :İçmiş
İzar :Kara çarşaf
İşlik :Gömlek
İlikli tuman :Uzun ve ayak bileklerinden iliklenen don. (erkek donu)
İskembil :İskambil
İğ :Cıkrıkta terdeğin (masuranın) takıldığı sivri demir çubuk.
İslah :İyi
İspatan :Tatlı su arklarının kenarlarında suya en yakın olan yerlerde bazende suyun içinde yenen bir bitki.cıvık çütte ile yenir.
İnek tastı :Su tastının büyüğü
İsot :Biber
İnişmek :Dokunmak,şakalaşmak.
İtaa- un itaasi :Üzerine un elenen bez.bu, deri de olabilir.
İt gıçı :Serseri.itlik ayağında olan.
İntile :Midenin bozulması ve amel olma.
İneamsağma :Gökkuşağı(alaim - isema)
İngil ingil gart :Tahtaravalli.
K
Kahki :Ka’ke ,kuz ekmek,peksimet
Kamçi :Kamçı
Kav, gav :Ağçlarda oluşan mantar
Karıç,garıç :Karış
Kabulges :Onaylama, tastik
Kabulhırt :Kabul etmiyorum
Kabulges mi? :Kabul mü? kabulges = kabul
Kele :Kadınların birbirine hitap şekli.ya hu gibi.
Kabul gıtlı :Kabulsüz,kabul etmiyorum.
Kantarama :Kemer,kapı veya pencere atebelerinin düz değilde kemer şeklinde olanı.
Kel gazi :Yazısı silinmiş altın para.
Kemin :Kimyon
Kercetmek :Alay etmek
Kercik :Ukala
Kerciklenme :Ukalalık etme.
Kerkenme :Sarkıntılık
Kertelek :Hafif meşrep kadın
Keşen :Kova
Keşkezen :Eti sebzenin çiğ olarak değilde önce Kavrularak konup fırına sürülen tava.sulu tava.
Kibe :Sakatattan
Kildan :Hamam leğenin küçüğü
Kimkezen :Bazan
Kinas cahım :Mantıksız söz ve davranışlara karşı söylenen bir söz.
Kös :Kapı arkasından boydanboya muhafaza eden dayanak
Köseaa :Yarısı yanmış olan odun parçası
Küflet :Aile efradı.horanta.
Külbe :Bostan çapası (küçük)
Küşne :Baklagillerden bir hayvan yemi.
Konşu,gonşu :Komşu
Kekil :Kahkül,perçem
Keşkem :Keşke,keşki
Kıcıhıyon mu? :Kızıyor musun?
Kşker :Köylü ayakkabası / yimenisi yapan Kunduracı (ayakkabıcı)
Kömme,kömbe :Tandır ekmeği.
Kesken me :Vurmaya yeltenmek.kolunu kaldırıp bak vurrum ha işareti yapmak.
Kötek :Dayak
Köynek :Bezden fanila
Körmen :Yabani sarımsak
Kılba,gılba :Kıble
Kenef :Yüz numara
Kelek :Kavunun olmamaşı
Kırıntı :Odun ve ağç parçaları.
Kelep :Eğrilen ipliğin kelepçekten çıkmışhali.
Kelepçek :Eğrilen ipliklerin kelep yapılması için sarılan dokumacı aleti.
Kücü :Dokumacılıkta kullanılan bir ip.
Küncü :Susam
Kiriktirmek :Yüzünü bir şeyden ikrah eder gibi yüzünü buruşturmak.
Kibbi,kipsi :Bir çocuk oyunu
L
Lal :Dilsiz
Lenger :Bakırdan yayvan ve büyükçe tabak
Lök gibi :Kuvvetli iriyarı
Lakırtı :Laf,söz konuşma
Laf delisi :Laf ekmeyi konuşmayı çok seven
Loğ :Dam tımarında kullanılan taş silindir. (silindirlik taşı)
Loğdur :Loğ’un iki tarafındaki girintilerine girecek çıkıntıları olan loğun çalıştırılmasını sağlayan ağaçtan alet.
Latife :Şaka,yarenlik. latife hakkında ne dersiniz? demişler :”latife olur elbet fakat latife latif gerek .”
Livan :Eyvan,salon
iki oturak bir livan :İki oda bir salon
Lavgaara :Geveze
Loğlamak :Toprak damları tımar etmek. toprak dam üzerinde silindir şeklinde ve ağır taş (loğ) yuvarlana yuvarlana gezdirildikçe damın toprağı pişer, berkir veyağan yağmur sularını içine almaz ve ev de akmaz.damın eğimli olan yerlerinde çörtenler vardır.oralardan dışarı akar gider.
Livaz,livas :Taştan oyulmuş su oluğu
Lığlamak :Yavaşça yuvarlamak
Lığırr lığır :İncitmeden ve kolayca yutma.
Labçın :Tabanı kösele mest.mestli giyilen ağzı geniş lastik ayakkabı ve herikisi de diyenler var.
Löhme :Dokumacılıkta atkı ipi.
Lokloku aşı, loklokulu aş :Malhıtaya çok az buğlur katılarak pişirilen darbızlı aş.bekletilince donar (yüzü kaymak bağlar), üzerine pekmez sürülerek yenir. pekmezli aş da denir.
Lolik :Basalla yuvlanması.
M
Mabal :Vebal
Mabalımı almayın :Vebalimi almayın.günahıma girmeyin.
Mafraç :Denk.ev eşyasının büyükçe paket yapılması.
Mahmil :Zahire sandığı.içine zhire koymaya mahsus. tahkadan yapılmış büyük sandık.
Manevci :İplik satıcısı.
Maber :Çözgü arıstakdaki halkadan geçer ve selmine berkitilir.dezgah işlemeye başlar.genellikle dayanıklı bir ağaçtan (mesela meşeden) yapılan on - onbeş cm.çapında ve silindir şeklinde olup iki başı yere çakılı kazıkların yuvalarındadır.
Manca :Salata.
Mibarek :Mübarek
Marazllı :Hastalıklı
Mesarif :Masraf
Merkeb :Eşşek
Mıraz :Murat
Mıh :Çivi
Mürüd :Mürit
Melefe :Üzerene pestil serilen bir buçuk iki Metre boyunda bez.
Müdü :Bir çeşit çocuk oyunu olan anergi oyununda hedefteki küçük yuvarlak taş.
Mertek :Dam basırırken kamış hasırın üzerine meses boyunda ve kalınlığında meşe veya palamut sırıkları.
Meses :Övendire. (kalın ucunda labıt denilen bir demir parçası bulunur, saban demirinde biriken çamur vs. onunla temizlenir.ince ucunda da sakıtlı denen ince ve sivri bir çivi bulunur, onunla da çift sürdüğü öküzlerini sakındırır çütçü. iki öküzün çektiği kara saban ile yapılan çiftçilikte bir çiftçi aletidir.)
Mişmiş :Kayısı
Meşlah :Aba.yün iplikten ve çok sık dokunmuş kumaştan yapılır.
Manıh :Kedi yavrusu
Maşara :Bostanlarda şitillerin sırayla dikldiği her bir bölüm.
Marsıman , marsıman eşeği :Kaba duyarsız tembel kimseler için kullanılır.
Mekirine :Onun için, onun sebebiyle, onun bahanesiyle.
Masmas :Beceriksiz
Masmaslama , mesmesleme :El ile yoklama el yordamıyla.
Marhama :yatak çarşafından küçük, mendil ve yağlıktan büyük bez parçası veya havlu olup kadınlar dışarı çıkınca uzak olmayan bir yere gideceklerinde başlarına alırlar.
Mail :Meyilli, hevesli, yönelik, eğilimli
Mühdü :Müftü
Mısga :Nüsha, dua yazalı kağıt olup üçgen şeklinde katlanır.tarlanın kulağı kalmış bize; mısga gibi.
Malhıta :Çekilmiş mercimeğin en ufağı (mercimek unu değil, unun irisi.)
Maş :Baklagillerden ve mercimek gibi bir bitki ; çorbası yapılır.
Manıç :Çıkrık davulunu çeviren ot ve eliceğin takıldığı silindirik kısım. (bir tarafına ok tespit edilir ; obir tarafında da bir delik vardır elicek takılır.)
Muşta :Bir köşger aleti.
Mahsere kazanı :İçinde pekmez ve pestil pişirilen büyük kazan.
kazan çeşitleri :Aş gazanı, guşgana, kelle gazanı, haranı gazanı , don gazanı şire gazanı ve mahşere gazanı.
Meri keklik :Dişi keklik
Mığlama :Yoğurtlu yumurta.
Mıtıllı babası :Tıpkı babası
Mitil :yüzsüz yatak yorgan
(biz buraya mitilli attık kaldık)
Mimseki :Odalarda eşiklikte parmakçalık (dırabızın) arasında kalan yer.
Masur olmak :Israr etmek.ısrarcı olmak.
Muhaşer, mukaşer :Nohut un yarısı.
Muhaşer ufağı :Nohut un yarısından küçük olanlar.
Muhadere :Yıpranmış, işe yaramaz hale gelmiş.
Muhayt olmak :Korumak , çaamız bostanımıza muheyt ol da hayvan mayvan girmesin; emi çaamız.
N
Nehas :Sahte altın
Nahad :Kesme taş. (mermerden değil de kevekeden kesilen taş.ocaktan yeni çıkartıldığı zaman yumuşak olur ; hemen işlenir kolay işlenir.bir müddet açık havada kalınca sertleşir.)
Ne has :Nasıl oldu da.... Ne has geldin ?
Nişe :Nişasta
Nişevle :Nişasta ve pekmezden yapılan helva.ancak bu helva bulgur simit gibi tane tane olur.
Nahşe :Ölü yıkanan teneşir.
Nacar :(naccardan) marangoz
Nacak :Baltanın küçüğü
Nedek :Ne edelim, ne yapalım
Nederik :Ne ederiz ? Ne yaparız?
Ne bilim :Ne bileyim
N’ola :Ne ola
Nedi böyle ediyon :Neden böyle yapıyorsun?
Netmişim :Ne etmişim ,ne yapmışım
Nişliyon :Ne işle meşgulsun ? Ne yapıyorsun ?
Nutku kurudu :Konuşmaz hale geldi.
Nutgun mu dutuldu :Niye konuşmadın
Nezzik :Dokumacalıkta kelebin takıldığı alet.
Nuz :Mayhoş; biraz ekşice ve lezzetli
O,Ö
Orgun,urngun :Gizli ,gizlice
Ortuç :Bağ budamında tiyeklerdin kesilen çıbıklar, çirpiler
Ohlaa :Oklava
Osot :İsot, biber
Oynıyah :Oynayalım
Oturag :Oda
Ortancıl :Ortanca
O taraflı olmadı :Benimsemedi
Öflez :Hafif ağırlığı az.
Öflez bir ışık :Hafif bir ışık
Öfelemek :Yuvalamak, (basalla veya şehriye yapmada kullanılır)
Öğüre gelme :Sığırların çiftleşme zamanının gelmesi.
Ölçek :10 (onaltı) kg
Ölbe :Kutu (daha çok tahta kutu)
Ökçesiz :Korkak
Ökünme :Öykünme
Öncül :Oyunda ilk oynayan şahıs
Össaat :Hemen.o anda.
Öküzlü :Bir oyun adı:çelik çomak oyunu.bu oyunda çelik
Öndüc :Ödünç
Öksemek :Özlemek
Öteaçe :Öteki taraf
Ötürük :Hayvanlar için ishal
(hayvan ötürük olmuş: hayvan ishal olmuş)
P,R
Paca :Baca
Panga :Banka
Palta :Balta
Payam :Badem
Pakıl :Cimri,pinti
Patana :Ham incir
Panus :Fanus,fener
Papıç :Papuç,terlik
Parpazlanmak :Çırpınmak
Part :Karın,işkembe
Pelesbit :Bisiklet
Periktirme :Köşeye sıkıştırma çaresiz hali getirme
Persengini bozma :Hayal kırıklığına uğratma moralini bozma.
Peşkir :Havlu
Pinciklemek :Harçalamak,çok küçük parçalara ayrılıncaya kadar parçalamak
Pip :Saklambaç oyunu
Pipirim :Semiz otu
Pöçük :Kuyruk
Pılıpırtı :Ev eşyası kumaş cinsinden eşya.
Pendir :Peynir
Perçem :Kakül
Pendir hıtabı :İçinde peynir olan kapalı ve yarım ay şeklinde sac böreği
Revan :Giden yola revan oldu :yola koyuldu.
Pintişmek :Asılmak, ısrarlı olmak
Pürçüklü :Havuç
Pöç :Kuyruk sokma
Pöçük :Buzağı
Pel pel bakmak :Aptal aptal bakmak
Pul :Düğme
Pöhrek :Büz.,seramik büz
Pöhrekbaşı :Besni’de bir kent
S,Ş
Sığdıt :Et kavurması.kavurmanın toprak yapılmışı
Sakal öpme :Evlilik öncesi söz kesme.oğlan evi hatırlı bir kaç kişilik bir kalabalık ile kız evine gelir.usulen hem kızı isterler hem alınacak şeyler konuşulur.
Sambaa :Samı bağı.boyunduruktaki samıları boyunduruğa bağlamaya yarayan gazil den örülmüş urgan parçası (urgandan ince olur.)
Sahlım :Salkım
Sakıtlı :Ucu çivili sopa. (hayvanları sürmede kullanılır)
Salaca :Ölüyü mezra götürmeye yarayan tahta. (gejgerenin büyüğü) (eskeden çok kullanılırdı)tabut da bunun üzerine konurdu.
Sarat :Delikleri daha geniş olan kalbur.
Sal :Gönder.çabuk sal :çabuk gönder.
Sahen :Tabak
Sahet köyneği :Sıhhat gömleği,rahat,ferah
Sayfı :Sebze,yaçzın yeteşen sebze
Satan :Kalça. (satanım ağrıyor)
Satan :Zaten
Saartmek :Hızla gitmek - gelmek .atılmak sabırsızlık göstermek
Saho :Ceket, palto
Sal daşı :Ya tabii veya mermerden yohtulmuş düz taş.
Şahmedan - şamedan :Şamdan
Samsah suyu :Bol sarmısaklı ve etsiz tirit (ekmek ile de pilav ile de yenir.)
Sığıdıt sıtması :Sığdıt ısıtması.sığdıt eritilir ve salça çalınır ve tirit yapıır.ekmek ve yemek katığı.
Sığdıtllı aş :Sığdıtlı pilav
Sıypmak :Kaypmak
Sıypıncak :Kaypak
Sıçan :Fare
Sıyırgı :Dam kürümeğe mahsus tahta alet.
Siyeç :Yiv, çit
Sini :Büyük tepsi
Simit :Bulgurun bir küçüğü.
Şitil :Sebze fidesi
Selmin :Dokumacılıkta dokunan kumaşın sarıldığı ağçtan yapılmış silindir.
Seki :Bağ evlerinde kapı önlerinde ve yazın oturmaya mahsus divanımsı yer.
Senek :Topraktan küp
Seyib :Başıboş
Serpene :Tiyeklerin sarıldığı iki ucu sivri değnek.bir bağcılık terimi.
Seplemek :Bırakmak,serbest bırakmak
Söbe :Oval.elips şeklinde olan
Soya :Eğik
Söğe :Kapıya monteli tosbağanın içinden geçerek duvardaki uyuğa girerek kapının kilitlenmesini sağlayan meşeden yapılma aygıt.
S,ş
Suluk :Cin evi.banyo.su dökülen yer.
Sumah eşkisi :Sumak ekşisi
Sonnalık :Kapı söğesinin irdiği oyuk.
Süngügülüç :Başparmak ile şahadet parmağı arasındaki genişlik
Süllüm :Merdiven
Süyük :Saçak
Süzek :Süzgeç
Süzmek :İncelemek
Sülük :Bir çeşit böcek
Söhülcen :Solucan
Şitil :Sebze fidesi
Şeard :Çırak
Şeardenlik :Çıraklara verilen bahşiş.
Şekerdenlik :Şeker kutusu
Şaka :Anergi oyunundaki yassı taş
Şaka :Kırmızı mercimek
Şıllıh :Şıllık,kötü kadın.
Şıllık :Mahalı hamur bulamaç gibi yapılan hamurdan pişirelin ekmek.
Şapşak :Silindirik veya plastikten yapılmış tas.
Şaplama, şaplamak :Sille,tokat
Şendik :Erkek,yabancı erkek topluluğu
Şırfıntı :Kötü kadın
Şıdırdah :Şekerlerin sarıldığı aliminyum kağıt.
Şirik :Yağ,küncü şiriği (susam yağı)
Şirik :Yapışkan gözü kapaklı olan
Şoora :Çorba
Şelek :Yük,ufak odun, çalı çırpıdan yük insanların sırtında taşıdığı yük.
Şeleklenmiş geliyordu :Sırtına yüklemiş geliyordu.
Şapalak çalmak :Alkışlamak
Şergada :Şerli,kötülük yapmaktan çekinmeyecek kimse
Şıh :Şeyh
Şıvga :Ağaç sürçünü
T
Tear :Tahtadan yapılma büyük zahire kabı.
Tear :Pinecilerin ayakkabı batırdığı ayakkabıcıların gön ısladıkları su kabı
Tahlivetsiz - tahlevetsiz :Biçimsiz şekilsiz ,çirkin
Taka :Duvardaki açık dolap evlerin duvarları kalın olduğu için ilk yapılırken taka konacak yerler yalınkat yapılır ve orası boşluk olarak kalır.oraya kapak yapılırsa adı dolap olur.yosa oyuğun adı takadır.
Tomatos :Domates
Tangayaz :Kapalı değil.açık sonuna kadar açık.kapı arkasına kadar dayalı.
Tapllama :Bir bulgur yemeği bulgurdan etli veya etsiz yapılan ve basalla gibi tiritli veya tiritsiz yavan küftenin yassılaştırılmışı.
Tarpıdanak :Birdenbire ve denk gelmesi.
Tarbına gelmek :Denk düşmek.
Tarb :Tay denk
Tay :Denk
Taydaş :Denk (o senin taydaşın mı?)
Tatarı :Az pişmiş çorba
Tayıplamak :Dengelemek düzenlemek ..(usta işimiz tayılandı mı? Yarın ki işinizi tayıpladım ,ben belki geç gelirim. Siz beni beklemeyin başlayın)
Tarmıhar,tarmamamar :Darmadağınık
Tegavit olmak :Emekli olmak.işe yaramaz hale gelmek eskimek
Tapa :Tıpa. (ganne tapası : mantardan tıpa)
Tebaat :Huy
Tehleme :Üzümlerin yarı çürümüşü.
Teh :Üzüm reçeli
Terdek :Masura (üzerine iplik sarılır)
Tesmekeri :Ters dokuma
Tezmek :İnsan ve hayvan için yolunu kaybetmek.su içinde kullanılır.
Tembehlemek :Tembih etmek
Teşt :Büyük leğen.genellikle bakırdan olur ve çeşitli büyüklükte olur.
Tene :Tane,habbe
Tene :Bulgur (bütün çeşitleri dahil)
Teze :Taze, yeni
Terlik :Takke
Tevir :Çeşit
Temsil, temsilen :Mesela,örneğin
Timin :Bir tahıl ölçeği
Tiyek :Asma
Tirko :Triko, örgü, ceket vs.
Tiritli toplama :Sulu toplama
Tombah tast :Yuvarlak ve büyük tast.
Tombah :Baş acık
Topalah :Yuvarlak
Tophana :Yuvarlak somun ekmeği
Tosbaa :Kaplumbağa,tosbağa
Tosbaa :Tahta kapılarda tahta kilidin gövdesi
Tokac :Tokaç
Tovvv :Umutsuzluk ifade eder.nerdeee
Tuyrah :Nadir bulunan
Tuman :Don,kilot
Tepiz :Broş
Tümmü,tümbü :Üzüm çeşidi.(siyah yuvarlak üzüm.yeşil saplı olan çok lezzetli olur.tümmü üzümü daha ziyade sofralıktır.)
Tebbeat :Tabiat,huy.
Tura oyunu :Büyüklerin ve bilhassa düğünlerde oynadıkları bir oyun.kendir ıslatılır ve elde birkaç kat bükülür.önde koşan rakibini kovalar ;yetişirse bükülü kendirle onun omuzuna vurur bu dayağı yememek için öndeki de var gücüyle koçar,koşar.
Tohdur :Doktor
Tombalah :Takla
Tombalah aşdı :Takla açtı
Tepe tombalah getti :Tepe takla gitti.
U,Ü
Urgun :Gizli
Urgun eşkere :Gizli ve açık
Urgunda :Önünde
Usullayın :Yavaşça
Uğra :Hamurun ve hamur ekmeğin altına ve üstüne serpilen un yapışmasın diye tahtaya ve oklavaya
Urgan :Gazilden örülmüş kalın ip.
Utmak :Ütmek.oyunda kazanmak (daha cok kumar oyunu için kullanılır.).
Urmu dut :Kara dut, büyük ve siyah dut.şam dutu.
Urub :Çeyrek,dörtte bir
Umaysız :Beceriksiz
Ummaç :Ekmek ufağı ıslatılarak yapılan bir yiyecek.açık ekmek, (yufka) ufalanır, ısıtılır , içine soğan,yeşil biber,domates ve biber doğranır.hepsi birden biraz yoğrulur ve topak topak yapılır.cay veya ayranla yenir.börek gibi (içine yukarıda saydığımız malzemeler ila birlikte zeytin yağı veya varsa bilhassa sade yağ konur.)
Upah :Ufak,küçük
Uz :İçinden pazarlıklı
Uyuntu :Uyuşuk,uyuz
Uğunmak :İçinden üzülen (başkalarının bilmesini istediği için belli etmemeye çalışan fakat çok üzüntülü olan.)
Unart :Düz,ters değil düzgün
Usuhmah :Hafiflemek (hastanın incelemesi ağrı ve sancının azalması)
Uşah :Erkek hizmetçi
Uşah,uşahlar :Ev halkı, erkek çocuklar.
Üdürgü :matkap,bilhassa marangozların el matkabı.
Üleş :Leş
Üleş :Bahis
Üleş dutmah :Bahis tutmak,bahse girmek (üleşim üleş olsun mu ? Olsun sen de beş param olsun mu ?Olsun ....)
Üğüntü :Talaş
Ürkünç :ürkütücü,korkunç
V,Y
Varah :Varalım
Varak :Kağıt
Verim :Vereyim
Vesiyet :Vasiyet
Vire :Devamlı,daima,dabire, havire
Yağlık :Mendilin 3 - 4 büyüklüğünde bir mendil (belde kuşak pazarda sepet vazifesi görür pazardan birşey alındığında ona çıkınlanır.işi bitince kuşak gibi bele bağlanır.)
Yağır :Hayvanların sırtındaki çul veya semer yarası.
Yadırgı :El,yabancı
Yankeş :Eğri
Yanpeş :Öküzlü oyununda bir atış tarzı.yan durp bacaklar birleştirilir değnek arkadan uzatılarak öküzlü havalandırılıp doğrularak vurulur.
Yarpız :Yabani nane
Yalanız kaldı :Yalnız kaldı kat başına kaldı.
Yastıklık :Yastıkların konduğu duvardaki bölme.
Yüklük :Yatak ve yorganların konduğu duvardaki bölme.ev yapılırken yastık ve yatak konacak yerler duvar yalınkat olarak belirlenir.
Yannıyah,yalnıyah :Yalınayak
Yazılı :Küçük hangil.ayran hangilinin küçüğü.
Yemlik :Hayvanların yemini yemesine mahsus ve ahırdaki duvarlarda yapılmış özel yerler.bir nevi taka.
Yerendirik :Yarenlik,şaka
Yemişen :Yabani kiraz
Yeltenek :Teşebbüsm etmek
Yeri :Yürü
Yirik :Yarık,yırtık
Yimeni :ayakkabı,bağsız,ökçesiz ve pöçüklü ayakkabı
Yerif :Erif,herif,yarı kızgınlık bildiren hitap şekli.
Yılana ağı veren :Kertenkele (yeşil renklisi)
Yılhı :Dağa başıoş bırakılan at ve eşşek sürüsü. (yayılması için)
Yirgenmek :İğrenmek
Yoldaş :Yol arkadaşı
Yülümek :Tıraş etmek,sakalı ustura ile tıraş etmek.
Yülekçi :Berber
Yülümek :balta,keser,bıçak vs. Gibi aletleri demircilerin inceltip keskinlemesi.
Z
Zaar zahar :Zahir sanırımki
Zıvana :Oyuk,çıkrık,vs. Gibi gereçlerin başlarındaki çıkıntıların (pimlerin) karşısındaki parçanın oyuğuna girer
Zıvanadan çıkma :Dençeyi kaybetmek,aşırı derecede sinirlenmek
Zay olmuş :Kaybolmuş, yazık olmuş
Zerdali :Aşılı mişmiş
Zavar etmek :Dişleri eksik olan veya yaşlı olan hayvanların yemini tam yiyemeyip dir dir yutması.mecazen; bir kimsenin anlaşılmayan veya gereksiz söz söylenmesi, konuşması.
Zehveran :Acı, çok acı.
Zemheri günü :Kış mevsiminden bir gün
Zeyit mi sattın sen bize :Bize musallat olma.bu bir deyimdir.
Zırt oturma :Aşık kemikleririn yan durması
Zırt vurmak :(şapka için) şapkayı eğri vurunmak
Zırtaboz :Zorba
Zıbın :Eski bir giyecek
Zibil :Gübre,çöp
Zibillik :Gübrelik, çöplük
Zigge : Hayvan yularının ucundaki demir kazık.
Besni ağzı kelimeler konusunda Mehmet Bekmezci’den başka özellikle Mustafa Aydınçelebi’nin çok büyük katkıları olmuştur. Besni ağzı kelimeler konusunda hazırladığı bilgileri dosyalıyarak bu kitapta yayınlanmak üzere göndermesi Besni kültürünün genç kuşaklara aktarılması açısından çok önemli bir hizmettir.
Mustafa Aydınçelebi’ nin yanı sıra Sait Oruç’un hazırlardığı mezuniyet tezi ve Şekip Önder’in çeşitli kaynaklardan derlediği Besni ağzı kelimeler:
A
Ahırdamı :Teras
Ağmak :Uçmak
Ağzı periz :Küfüfrbaz
Ahgem :Şaka - Latife
Akürüt :Mendebur
Azep (Azap) :Uşak - Hizmetkar-İşkence
Aleme cellat lazım
Ben olmak ne lazım Şahsın aşırı öne çıkmasını
engellemeye yönelik atasözü.
Alemeşgere :Aleni
Anergi :Taşla oynanan bir oyun
Annebi :İlk olan üzüm çeşidi
Apar :Götür
Arba :Dara
Arıstağ :Tavan
Arış :Asma
Aşığ :Aşık kemiği
Aşırtma - Çekedutan -
Pantul :Merkeplerin semerini arkadan bağlayan meşin malzemeler
Avla :Ustanın hanımı
Ayağ yolu :Tuvalet
Ayak tüccarı :Seyyar tüccar
Ayal :Hanım
Azezi Üzümü :Bir üzüm çeşidi
Ağdırmak :Terazinin bir kefesi veya hayvanın sırtındaki yükün bir tarafının daha ağır olup çekmesi
B
Barmağımı ısırki
Dövüşek :Kavga çıkarmak için karşıyı tahrik etmek
Bakar kaynağı :Bulgur döverken vuruş temposunu artırma
Baldırgan :Bir ot çeşidi
Balkazı Tut :Pembe renkli dut çeşidi
Balta S..li oğlan :Delikanlı
Bastığ Tetiği :Pişmiş pestili bez üzerine yağmağa mahsus olma
Baş :Oyundaki aşama
Başkaa :Bile bile kasten
Bediris :İplik eğirirken kırılan ipi düğümleme
Beni Sayanı GurtYisin :Nazardan korkup sayıya dahil olmak
Bıldır :Bir önceki yer
Bille :Vakit
Bitli Gazınır Aç Umsunur :Evlenmek istiyor
Bulaka :Aşırı saf
Bülahi :Aptal
Başka bir dona :Başka bir kıyafete veya dona
Bazlambaç : Yufka ekmeğinin biraz küçüğü
Beli : Evet
Bibi : Hala
Billek :Zaman
Bir giret tene :Sekiz kg buğday
Burar : Büker
C
Cırlavığ :Agustos böceği
Ciberme :Şımarma
Cinevi :Hamamlık
Cipçevik :Çok çabuk
Colban :Baklagillerden bir hayvan yemi
Cort alaha :Söylenen veya yapılanla alay etme
Cük oturma :Aşığın tam oturması
Cücük oyunu :Beştaş
Cünha :Ceza
Çalgın Çatur
Oturasıca :Kötürüm olasıca
Maryam-Şarmıta :Hakaret sözü
Çepik :Çabuk
Çerpitmik :Sıkışan birşeyi ani hareketle kurtarma
Çintik ayırma :Gülle oynarken oynarken parmakların aldığı darbe pozisyonu
Çirgitmek :Yıldırmak
Çirpi :Çırpı
Çirtikli :Yivli
Çulpara :Eski bez parçası
Cascavlak :Çıplak; kabuğu soyulmuş nesne veya işsiz parasız
Curun :Üzümü veya dutu ezerek suyunu çıkartmak için çoğunlukla kayalara oyulmuşdüzgün oyma, oyuk
Cor :Gerekli gereksiz laf
Cırtık (cırtatan) :Misket büyüklüğünde küçük cins domates
Çıkla :Sadece , saf, yalnızca
Çıngayaz :Gökyüzünün temiz, aydınlık ve yıldızlarla dolu olan geceki hali
Çömçe :Çoğunlukla tahdadan kepçe
Çörten :Damdaki yağmur sularının akaması için çoğunlukla ağaçtan veya tenekeden yapılan eğreti oluk.
Çağa :Bebek, küçük çocuk
D
Dagıma geliyor :Tuhafıma geliyor
Damın götü :Evin arka tarafı
Darağlığ :Pirzola
Darbız :Hafif sulandırma (Toprağın nemlenmesi)
Değme :Topaç
Depelik :Fes üzerine takılan gümüş ziynet
Dilençiye Gıyar Ver
Mişler Ergi Diye
Beğenmemiş :Yardıma muhtaç olduğu halde verileni beğenmeme
Dinazetmek :Dalga geçmek
Duluğ :Şakak
Dörge :Dürülmüş şey - düğme
Dayrasına :Dairesine
Def :Tef
Didip :Parçalayıp
Dükkan darabası :Dükkan kapağı
Düvün
Dıvrak :Derli toplu, ince ve çabuk kişi veya davranış
Dulda :Gölge
Dümbük :Sahtekar, pezevenk
Dümbelek :Darbuka
Döşlük :Bebek önlüğü
Dırbalanmak :Zor veya sıkıntılı bir durumdan çıkmaya, kurtulmaya çalışmak.
Dandıllamak :Herhangi birisini el üstünde tutmak;kalbini kırmamaya çalışmak
Dürgülemek :Taze bastık parçalarını mendil biçiminde katlamak, dürgü yapmak.
Düğürçü :Kız istemeye giden kimse
Dadanmak :Alışmak
Değirmi : Köşasiz, yuvarlağımsı
E
Egiçeri :Kiler
Ekmek Diye Nar Gabığı
Kapasıca :Umduğunu bulamıyasıca
Engit :Dona malma - Aşırı hayret
Evdirme :Acele etmek
Evsecek :Elpmede kullanılan tepsiye benzer bir araç
Eşgere : Açık açık
Elmahasıl : Yaramaz, şeytan kimse
Essah : Gerçek, hakikat
F
Fang fang etme :Issız
Fakı beyni :Pekmez yoğurt karışımı
Falluk :
Fettir :Yaramaz
Farsız:Boş veya anlamsız davranmak
Fingitmek :Bir şeyi amaçsız, rastgele yapmak
G
Gadasını almak :Derdini almak
Gaddince :Kararınca
Gavah Gimi
Devrilesice :Beddua
Gazzığını :
Çıkarmış :Başıboş eşşek
Geverse :Tavlanmış metalde oluşan oksit
Gıyığ :Çuvaldız
Gıymığ :Tantanın ele batan sivri parçası
Gımış gımış :İçin için gülme
Girdanlı :Süslü
Göğe ağma :Açma
Gönç : :Duvarda kullanılan tahta hatıl
Gözendi :Egiçeride çuval altındaki boşluklar
Gözümöğü Balkıdanah Açıl :Birden bire gördüm
Guluç :Sırt
Gurbet Mitili :Gurbetçi yatağı
Gurünüz
üzümü :Kurutulmalık üzüm
Guzul gurd :Beddua
Gülbundu :Yabani gül
Gayli : Gayri
Geyfe :Kahve
Gidem - (Gedim) : Gideyim
Goklat : Koklat
Güdülük : Yuvarlak - Küçük
Gercik :Gereksiz, sevimsiz konuşma ve davranış
Gamga : Ağaç kıymak
Göbelek :Yenilen mantar
Gafla :İnsan grubu, insan kümesi
Gopmak :Koşmak
Gınıkmak :Zorda kalmak. Ne yapacağını bilmemek
Gınıktırmak :Kişiyi zorda bırakmak Ne yapacağını bilemez hale sokmak.Sıkıştırmak
Gaypitmek :Bir şeyi yerinden oynatmak, koparmak , çıkartmak
Garamet atmak :Kara çalmak. Asılsız suçlam da bulunmak
Güğüm :İbrikten büyük oluksuz su kabı
Goz :Ceviz
Galın :Başlık parası
Guncuk :Çukur çukurumsu yer
Ğ
Ğas :Marol
Ğapğap :Takunya
Ğepek :Baca kapağı
Ğerer :Ğesi
Ğeylik :İncir
Ğezzek :Ham dut
Ğıdıt Gimi Acı :Çok acı
Ğımğış / Ğımalağış :Un ufak
Ğımırtlek :Kıkırdak
Ğınç :İntikam
Ğınt :Büyümemiş çocuk
Ğıra :Zayıf
Ğırgırı :Zil
Ğırta / Ğırpo :Hırbo
Ğırtğış :Öteberi
Ğırrik :Çelimsiz
Ğıtap :Börek
Ğonata :Sohbet - Konuşma
Ğoranta :Aile
Ğorpudağ
oturma :Aniden oturma
Ğuylatmak :Kızdırmak
H
Haft :Öc
Halçesiz :Sözünü bilmeyen
Halevun :Temaşa
Halik :Anergi oyununda hedefteki yuvarlak taş
Hampuş :Güllenin karşı oyuncuya dokunması
Hanorda :Nerede
Haşeş Gel
Beni Dut :Bela arama
Him :Temel
Hangil :Bakraç -Satıl
Holla :Harmanı üğütmek için harman üstünde hayvan gezdirilmesi
Hengil:Kulplu su kabı; sitil
Horanta:Aile fertleri, ev halkı
Hımbıl:Korkak sessiz her söyleneni yapan
Hellemek :Salıncakta sallanmak
Hellengeç:Salıncak
I
Irgılanmak :Nazlı nazlı, hüzühlü hüzünlü, yavaş yavaş sallanmak
ızar:Kadınların örtündükleri uzun ve geniş kumaş, çarşaf
Iğmak :Devenin yatması
İki Gat Örtülü Gimi
Dingil Dingil
Geziyo :Zengin gibi hava atıyor
İnam Sağma :Gökkuşağı
İngiingil Gart :Tahterevalli
İtea :Üzerine un elenen bez
İt Gimi Git
Gurd Gimi Gel :Çabuk git çabuk gel
İtig Ense Gıçı :Değersiz
İpsiz adam : Başı boş adam
K
Kabul Kitli :Kabul etmiyorum
Kantarma :Kemer şeklindeki duvar boşluğu
Kef :Köpük
Kelebacım :Kadınların birbirine hitap şekli
Küş küş :Kısa sopayla oynanan oyun
Karı : Kadın
Kıcıkıyon : Alınıyorsun
Kacaya varmam : Evlenmem
Kömmek : Gömlek
Köşker : Köylü ayakkabısı yapan - kunduracı
Kürtün:Semer
Küncü:Susam
Kerc etmek:Dalga geçmek
Kişiflemek:Takip etmek
Kürük :Eşek yavrusu
L
Lap lap
olasıca :Beddua
Lavgaralık :Gevezelik
Livas :Su kanalı
Lovdur :Lovun kullanılmasını sağlayan ahşap çekecek
Lenger : Bakır tabak
Lök : Kuvvetli
M
Mehir :Bir çeşit başlık paras
Mekirine :Sayesinde
Mesmesleme :Elle yoklama
Meymene Mesmana :Geniş - Ferah
Mığlama :Yoğurtlu yumurta
Mimseki :Odalarda eşik ile parmakçalık arasında kalan yer
Mugumu :Daima
Mutmain olmak :Tatmin olmak
Muraz : Murat
Mahrama : El ve yüz havlusu
Meses : Öüzü sürmeye yarayan uzun ve ucu çivili değnek
Manca :Domates salatası
Mızganmak :Uyuklamak, kısa uykuya dalmak
Musul olmak :Askıntı olmak
N
Nah :Gülle oyunundaki hedef
Nahas :Sahte altın
Nar Memeli Kız :Yetişkin kız
Nedibeylediyoğ :Niye böyle yapıyorsun
O,Ö
Öffez :Işığı zayıf
Öküzlü :Çelik çomak
p
Pamuk külesi :pamuk doldurulan deri torba
Peğember Üzümü :Üzüm çeşidi
Persengi kırılmak :Morali bozulmak hayal kırıklığı
Pingel :İhtiyat
Pamuh Hişnası : Pamuk Kozası
Perçemli : Kaküllü
S,Ş
Saçlığ :Saça takılan gümüş süs
Sallama :Taş atma oyunu
Sakınmak :Tedbirli olmak
Sapısilik :Serseri
Seklem :Doyu çuval
Semsek :Börek
Serpeneknan :Üzüm çeşidi
Sırtına yadırgı
yorgan döğme :Evinin dışında yaşamaya alışık olmak
Sıg Sıg oyunu :Alev etrafında oynanan bir oyun
Sognalıg :Tahta kilit dilinin girdiği delik
Suluğ :Banyo
Suluk :Banyo - hamamlık
Sıypıncak:Kaygan
Sağen:Tabak
Somurtmak:Anlamsız ve suratsız sessizlik
Süllüm: Merdiven
Surha :Gönülsüz parasız üstlenilen veya üstlendirilen iş veya görev
Şaliki :Çingene pembesi
Şanov :Sahne
Şarmuta : Kötü kadın
Şirbitmek :İmrendirmek
Şeleg : Ufak odunları omuzlamak - İple birşeyi omuzlamak.
Şıh İslam : Şeyhülisyam
Şörük:Salya
Şaert:Çırak
T
Takır :İğdiş edilmiş veya tek nüsyeli
Tantik :Balkon
Tarp :Dengine gelmek
Tatosuruğu :Dut ağcında pis kokulu böcek
Teh - Thleme :Teşvik etme
Teke :Erkek keçi
Teretura :Tiyatro
Terliği takada galasıca :Beddua
Toğma :Aşırı yemek yemekten meydana gelen mide rahatsızlığı
Tombağtas :Yuvarlak tas
Tombak :Açık
Topuğuna tükürme :Sözünden cayma
Tura oyunu :Turalanmış urrganla önde koşan rakibinin sırtına vurma şeklinde oynanan oyun.
Tümbü :Siyah bir üzüm çeşidi
Temehlenmiş :Tembihlenmiş
Tuafiyeci : Attar
Turevi : Cehennem
Taplama:Bazlama
Teşt:Büyük leğen
Tummak:Suya dalamak
Tiritlenmek:Bir şeyi elde etmek niyetiyle, başkalarına sezdirmemeye çalışarak onun etrafında dolaşmak
Tıpışlamak:Hafif hafif elle veya yumuşak bir nesneyle vurmak
Tereke:Sığır
Tesmekeri:Gereksiz, sivri konuşma ve davranış
Tuman:Uzun don
Tombak :Başı açık. Şapkasız ve çarşafsız
U,Ü
Ukba ukba
konuşuyo :Ukala ukala konuşuyo
Ukba gadı :Ukaya tip
Ulul ulum ulasın
Emeğin davşan sırtında ola
Gınalı ellere yapışmayasıg
Ağdonlara hasret galasığ :Beddua
Urganın geviğini çerpitmek :Urganla bağlanmış yükü çözmek için ipi çevikten kurtarma
Usuğma :Ağrının hafiflemesi
Un eteği : Ev ekmeği yaparken ekmek tahtasının altına bez veya deriden şey.
Utmuş : Kazanmış
Uz : Doğru
Y
Yağır :Kir tabakası
Yağnı :Sırt
Yek yek gelesice :Topal olasıca
Yiğidiken yığılasıca : Gençken ölesice
Yüklü :Hamile
Yığni :Hafif
Yörep : Eğimli arazı, yol veya yüzey.
Z
Zahar :Zahir
Zeyit satma :Belasını sürmek
Zibinin haşteasi :Aşığın tam oturması
Zilli zort :Deforme olmuş
Zumzuk :Yumruk
Zambır :Öfke
Zağlı :Besili bakımlı etli
Kaynak: Azimşehir Besni Kitabı
Şekip Önder
