Araştırmacı yazar Cüneyt Ölçer eski Osmanlı paraları hakkında yaptığı araştırmaları ile tanınıyor. Bu konuda kitaplar yazan Cüneyt Ölçer, 13. ve 15. yüzyıllarda Besni’deki Darphanelerde basılan ve üzerinde “Besni” yazan paraları bularak önemli bir gerçeği gün ışığına çıkarmıştır.
Araştırmacı yazar Cüneyt Ölçer; “Türk Numismatik Derneği” bülteninde yazdığı yazıda Osmanlı döneminde Besni’nin bir Darphane merkezi olduğunu belrtiyor. Besni tarihine ışık tutması açısından önemli olan bu yazı şöyle:
“YENİ BİR DARBYERİ “BESNİ”
1981 yılında yayınladığım “Karaman Oğulları Madeni Paraları” kitabımda H 8. yy’da sürşarjlanarak Karamanoğulları paraları haline gelen bir takım gümüş dirhemler yayınlamıştım. Bu sürşarjlı paraların orijinalleri, yani damga vurulmamış numuneleri genellikle Memlûk ve İlhanlılara aittir.
Bahis konusu, sürşarj vurularak Karamanoğulları parası haline gelen Memlûk ve İlhanlı paralarının bir kısmında
şeklinde ayrı bir sürşarj gayet belirli bir şekilde görülmektedir [1, 2].
Bu sürşarja bir mana verebilmek için, o tarihlerde, çok gayret sarf etmiş isem de bir sonuca varmam kabil olmamıştı.
Bilindiği gibi İslâm paralarındaki sürşarjlarda, bazen “Allah” ibaresi veya bir dua, bazen peygamberimizin bir vasfını belirten bir söz, ya da bir beylik veya devletin adı, bazı ahvalde bir beyin veya Sultanın ismi, ya da bir şehir adı görülmektedir.
O halde yakarıda bahis konusu sürşarjın hangi sınıfa ait olduğunu bilmeden, bu konuda bir araştırma yapmak veya beyanda bulunmak hemen hemen imkânsızdı.
Kısa bir süre önce elime geçen ve ilk anlarda her hangi bir yorum yapmaya imkân vermeyen bir Mehmed III akçesi beni önemli sonuçlara götürdü.
Çizimini ve fotoğrafını aşağıda yayınladığım akçede, görüldüğü gibi “Azze Nasara/Duribe /...” ibaresinde duribe’den sonra, yukarıda bahsedilen sürşarjın eşi bir kelime yer alıyordu ki, bu hal sürşarjın bir “Şehir” adı gösterdiğinin en mühim işareti idi. Çünkü Osmanlı akçelerinin tümünde bu mahaldeki ad paranın, darbedildiği şehrin adıdır.
Sultan Mehmed
Bin Murad Han
(Azze) nasara
(duri) beBesni
Ağırlık: 0,32 gr.; Çap: 10 mm.
O zaman araştırmalarımı şehir isimleri üzerine yoğunlaştırdım. Bunun için de başvurabileceğim en mühim kaynak, Zambauer’in islâm paraları darbyerlerini gösteren kitabı oldu ve bu eserin 81. sahifesinde aşağıdaki açıklama ile karşılaştım.
“Fırat nehri üzerinde Behesna yazılan bu şehir Türkçe’de Besni’dir. Maraş ve Samsat civarında, El-Aziz vilayetinde, Malatya sancağındadır”.
Yukarıda görüldüğü gibi Zambauer, Adıyaman-Malatya arasında Besni kentinin yazılışının “Behesni” veya “Behesna” gibi olduğunu belirtiyor ve bütün Osmanlı coğrafya lügatleri ve haritaları da bu hususu doğruluyordu.
Bu suretle bu güne kadar bilinmeyen yeni bir darbyerini daha (Banaluka, Tacura ve Nusaybin’den sonra) Osmanlı Nümismatik tarihine ilâve etmek mutluluğuna kavuşmuş oldum.
Ancak bu ufak akçe çok daha önemli gerçeğe de ışık tutmuş oldu. Zira 13-15. yüzyıllarda “Besni” sadece Dulkadiroğullarının önemli bir şehri olarak yer almaktadır ve hiç bir yabancı devlet tarafından işgal edilmemiştir. İki yüzyıl kadar Malatya-Elbistan-Elazığ ve Adıyaman bölgelerinde hüküm süren bu kudretli beylik, 740 H yıllarında Dulkadiroğlu Karaca Bey’in valiliği zamanından itibaren, güneyde Memlûk, kuzeyde Eretna ve Kadı Burhanettin Devleti ve batıda Karamanoğulları arasındaki tampon bölgede yaşamını sürdürmüştür. Karamanoğulları ve diğer beylikler tarih sahnesinden çekildikten sonra da, Dulkadiroğulları kâh Mısır Kölemenlerine, kâh Osmanlılara taraftar olarak devletlerini takriben 50-60 yıl daha yaşatmaya muvaffak olmuşlardır ve ancak Sultan Selim I zamanında Osmanlı ülkesine katılarak tarih sahnesinden çekilmişlerdir.
Bu güne kadar da bu beyliğe aid hiç bir madeni para görülmemiştir.
Yukarıdaki “Besni” sürşârjlı paraların, Dulkadiroğulları Beyliğine ait olduğu açık ve seçik ortaya çıkmaktadır.
Tabiî koleksiyonumda mevcut olup bu güne kadar her hangi bir tasnife koyamadığım sadece
sürşârjlı dirhemlerin de bu suretle Dulkadiroğlu paraları meyanında addolunması gerekmektedir.
“Besni” Sürşârjlı Dulkadiroğlu paraları
Ağırlık: 1,52 gr.; Çap: 24 mm.
İlhanlı dirhemi üzerine “Besni” sürşarjı
Ağırlık: 1,54 gr.; Çap: 22 mm.
Bahis konusu sürşarjlar, paraların üzerindeki diğer sürşarjlardan daha diri durumdadırlar. Bu suretle orijinali İlhanlı ve Memlûk olan dirhemlerin, önce Karaman ülkesinde tedavül ettikten sonra, daha ileriki yıllarda “Besni” sürşarjı ile Dulkadiroğulları parası olarak geçerli oldukları anlaşılmaktadır.
Bir akçenin iki önemli gerçeği meydana çıkartması para talihinde çok nadir rastlanan bir olay olduğu için, bunu meraklılara duyurmakla bahtiyarım.
Cüneyt Ölçer, Karaman Oğulları Beyliği Madeni Paraları. İstanbul, 1982.
Aynı sürşarj, Garo Kurkman ve Ömer Diler’in Alaiye Paraları. İst, 1981 kitabı. Alaiye No. 30,
