BESNİ ÜZÜMÜ

Asmanın anavatanı olması ve bağ yetiştiriciliği için çok elverişli iklim ve toprak özelliklerine sahip olması nedeniyle Türkiye çok sayıda üzüm çeşidine sahiptir. Yurdumuzda 1000’in üzerinde üzüm çeşidi olmasına rağmen bunlardan ancak 50 kadarı geniş çapta yetiştirilmiştir.

Adıyaman ili Besni ilçesi ve yakın çevresi de bağcılık için son derece uygun iklim ve toprak özelliklerine sahiptir. Besni’li halkın büyük çoğunluğunun geçimini bağcılık ile sağladığını çok eski zamanlardan beri görmekteyiz.

Üzüm bağlarından genelde 5-6 yıl sonra ürün alınmış olması bu ürünün ziraatının diğer bazı ürünlere göre nispeten maliyetli ve emekli olmasına yol açmıştır.

Yapılan bir araştırmada Besni’de adeta 41 kere Maşallah dedirtecek şekilde 41 çeşit üzüm yetiştirildiği söylenmektedir.

ÇEŞİTLERİ

Tahannebi (tilhani, mevsimin ilk kemale eren  beyaz üzümü)

Kara Üzüm (Sergi Karası)

Yivrik Kara Veya Terazi Üzümü

Tosbağa Karası

Kilis Karası (Horoz Karası)

Kabarcık Üzümü

Hıyami Kabarcık Üzümü (sofralık)

Bertiz Kabarcık (en son olgunlaşan ve hava koşullarına en dayanıklı)

Hatun Parmağı,Tümtümü,

Kara Azez (pekmez yapımı için iyi olan)

Saçak Azezi,Horoz Yüreği,Övezi

Besni Ağ Üzümü

Muhammediye Üzümü

Künefi Üzüm

Havama

Ak Besni

Sarı Besni

Peygamber Üzümü

Dökülgen (Helvacı)Üzümü (şire ve pekmez yapımında kullanılır)

Kuş Üzümü, Ariş Üzümü, Yediveren, Devegözü, Tilki Üzümü, Kızşar Tahtası, Urumu, Keçi Memesi, Şam Kabarcığı, İhtiyar Çökerten, Hönüsü, Kökü kara

Besni Üzümü

Üzümler içerisinde en meşhuru olan Besni üzümü adı ile tanınan  uzun elips şeklinde beyaz  ve iri taneli üzümdür. Halk arasında Peygamber üzümü denen bu üzüm çok şirin olup, sadece Besni bölgesinde yetişmektedir.

Besni Üzümü Özellikleri 

Tane şekli: Orta eşitlikte palamut tanesi şeklinde uzun, oval ve iridir.

Kabuk: Orta kalınlıkta, az taneli, ağızda zor ezilmekte ve tane içinden zor ayrılmaktadır.

Tane içi: Dolgun, etli çok gevrek ve suludur. 2-3 çekirdeklidir.

Rengi: Kirli sarımtırak - yeşil rengindedir.

Tepecik izi: Çok küçük, kahve renkli, az öne doğru yatık ve az dışarıya çıkıktır.

Tat: Gevrek etli, sulu ve çok tatlıdır.

Tane sapı şekli: Uzun, orta kalınlıkta, az kıvrımlı, üzeri büyük ve sık kahverengi benekli olup tane ile bağlantıları sağlamdır.

Çekirdek tipi: Vinifera tipinde şekli geniş, uzunca ve yassı, kısmen de tombulca, uzun ve sivri boyunlu, uçları karın tarafına doğru yatık bir eğiklikle kesik olup çift sivri uçludur. Şalaz şekli; orta büyüklükte yumurta şeklinde, çekirdek tepesine doğru kaymış, etrafı az çukur  kenarları yüksekçe bir halka ile çevrilmiş olup ortası çukurcadır. Üzeri fazla kumludur. Sırt çukuru, geniş fakat az derindir.

Büyüme: Zayıf-orta olup omcalar yatıktır.

Verimlilik: Az olup her omcadan ortalama 3 kg ürün alınmaktadır.

Kullanma şekli: Kuruluk ve kısmen de ilk turfanda sofralıktır.

Besni üzümü nasıl elde edilir? 

Sabahın erken saatlerinde gelen çalışanlar bağ makasıyla üzümleri keser, sonra salkımından ayırarak taneler. Sağlam olanları ayrılır ve hazırlanan sergi alanlarında güneşte kurutularak su, K2CO3, zeytinyağı karışımına daldırılarak kurutulmaya bırakılır. Sofralara ulaşması için en az 1 hafta gerekmektedir.

Özellikle kırsal alanda bağ bozumunun yapıldığı zamanlarda kurutmalık olan üzümler ayrılarak kurutulurken; şirelik olarak ayrılan üzümlerde gün pekmezi, bastık (pestil), çatma bastık, küncülü bastık,  kesme, sucuk, simit kırması, nişe kırması gibi ürünlere dönüşmektedir. 

BASTIK

Bazı yörelerde pestil olarak da geçen bu besin genellikle üzüm, dut ve kayısı gibi meyvelerden üretilmektedir.  Üzüm suyu (şıra)  pekmez toprağı uygulanarak asitliği giderilir. Toprak ve tortu maddelerinden ayrılan şıra kaynatılarak bir kısmı buharlaştırılır. Diğer taraftan bir miktar şıra ile nişasta bulamaç haline getirilir. Hazırlanan nişasta bulamacı kaynamakta olan şıraya yavaş yavaş ve karıştırılarak ilave edilir. Şıra ile nişasta birlikte kaynadıktan sonra temiz masalar veya sedirler üzerine serilen temiz bezlere dökülür.  Güneş altında 2 gün kurutulur. Kuruma sonrası bezler ters çevrilerek temiz bezle ıslatılır. Islatılan bezden pestil kolayca ayrılır ve tüketime hazır hale gelir.

 Yöremizde bastığı, ceviz veya fıstıkla dürüm yapıp yoğurda bandırarak yemesi ayrı keyif vermekte olup tatlı ihtiyacımız için bire birdir. Ayrıca kan şekeri seviyelerimizi  dengelemesi açısından yanına yoğurt ve ceviz, fıstık eklemek faydalıdır.

BESNİ ÜZÜMÜNÜN FAYDALARI 

Demir yönünden zengindir.

100 gr tüketildiğinde günlük demir ihtiyacının %23 ü karşılanır. Özellikle anemi(kansızlık) problemi çekenler günlük beslenmelerinde yer vermelidir. Ayrıca demir kan dolaşımını arttırır ve saç hücrelerini uyarır. Saçları sağlıklı ve güçlü bir hale getirir.

Bağırsak hareketliliğini hızlandırır.

Lif içeriğinin zengin olması sebebiyle bağırsak sağlığı için faydalıdır. Kuru üzümün kabuğunu ve çekirdeğinin birlikte tüketilmesi kabızlığa iyi gelmektedir.

Kalp dostudur.

Vücuttaki kan basıncını azaltır, tansiyonu dengeler. İçeriğindeki magnezyum ve potasyum sayesinde vücutta asit baz dengesini sağlar. Yani düzenli kuru üzüm tüketimi gut, romatizma, böbrek taşı ve kalp hastalıklarında koruyucu etki sağlar 

Kalsiyum açısından zengindir.

Kemik sağlığını korur. Menopoz dönemindeki kadınların kemik sağlığını korunmasında düzenli tüketimi faydalı olacaktır.

Kansere karşı korur.

Kara üzümün kabuğunda bulunan ve fitoaleksin grubu bileşiklerden olan resveratrol vücutta kanser oluşumunu engeller. Özellikle kolon kanserine karşı koruma sağlaması kuru üzümün faydaları arasındadır.

A vitamini içerir.

İçeriğindeki A vitamini, beta-karoten ve alfa-karotenoid sayesinde serbest radikal etkinliğini azaltarak katarakt gibi hastalıkları önlemeye yardımcıdır.

Cilt sağlığı için faydalı olup, cilde elastikiyet verir.

Antioksidanlardan zengin olduğu için cildin kollejen yapısını güçlendirerek cilt hücrelerinin yeniden onarımını sağlar.

Diş sağlığını korur.

İçeriğindeki oleanolik asit ve kalsiyum açısından diş yapısının korunmasında, diş çürümelerinin önlenmesinde ve diş kırılmalarının engellenmesinde önemli bir rol oynar. 

Besni üzümün besin değeri oldukça yüksektir ve faydaları bilinmektedir. Ancak her besin grubunda olduğu gibi tüketiminde porsiyon kontrolü çok önemlidir. Genel olarak kuru üzümlerin glisemik indeksi yüksek olduğu için kan şekerini hızlı yükseltebilmektedir.

O nedenle kuru üzümün 1 porsiyon ölçüsü 2 yemek kaşığı olup özellikle diyabet hastalarının porsiyonuna dikkat ederek tüketmesinde fayda vardır. Ayrıca yanına süt, yoğurt, ceviz, badem grubu ekleyerek kan şekerinin hızlı yükselmesini yavaşlatabilirsiniz.