Aşağışehir’de camilerin çokluğu dikkati çeker. Bugün sadece Kurşunlu cami ayaktadır. Bu cami 2006 yılında Vakıflar tarafından restore edilerek aslına uygun hale getirilmiştir. Diğer camiler yıkılmış yalnız Tahtaoba Camii minaresi, Ulucami minaresi sağlam şekilde durmakta; Kızılca Oba camii’de harabe halinde, minaresi ise yarıya kadar yıkılmış olarak durmaktadır. Bu camilerin bazıları sırf taşları için yıktırıldığı söylenir.
Aşağışehir'de bulunan camiler ise şunlar:
Kurşunlu cami: Külhan önü semtinde olduğu için Külhanönü camisi de denir. Meydan hamamına çok yakındır. Tamamen kesme taşlardan yapılmıştır.
Kurşunlu Caminin ismi hakkında yaşı 100’ü geçmiş Terzi Ali Arslan’ın anlattıkları şöyle;
“Eski Besni’de Kurşunlu caminin kubbesi evvelce kurşun imiş, Bir savaş olmuş kurşun icabetmiş o caminin üzerini söküp, kurşununu alıp savaşta kullanılmak üzere kurşun yapmışlar. Tekrar üzerini ağaçla basırmışlar bu olay tahminen 10.yy da olmuş.
Eski Besni’de yine Hacızeyrek efendi namında bir zat varmış. O zat Besni’ye gelmiş, Kurşunlu camiyi yaptırmış. Camiyi yaptırırken hamam ve dükkanları camiiye vakıf etmiş ve burada vefat ederek cami avlusuna gömülmüş.
Eski Besni’de 5 hamam 36 camii 10 tane kadar çeşme var imiş. Nüfus oranı birinci cihan harbinden evvel 40.000 kadar idi. İki adet medrese varimiş. Dersiam hocaları talebe okuturlarmış. Burası ilmin membaa imiş.”
Kaynak : Terzi Ali Arslan
NOT: Hacı Zeyrek efendi isimli zat’ın Üçgöz’deki Haceli Bey ile Çarşı Zeyvasının kardeşi olduğu söylensede bu sadece rivayetten öteye gitmemiştir. Belgeye dayanmamaktadır.
Terzi Ali Arslan Efendi Hacı Zeyrek’in Kurşunlu Camii avlusuna gömüldüğünü belertmekte ise de, Hacı Zeyrek Efend’nin mezarı Kurşunlu Cami’nin tam karşısında yakın mesafede bulunan Beşiktarla mezarlığındadır.
Zeyvaı: Zeyva Arapça bir kelimedir. Karşılığıda “Çile çekilen yer” anlamındadır.
Bazı din adamları veya İslam dinine çok düşkün olan kimseler birkaç metrekarelik odalara kendilerini kapatıp günlerce hatta aylarca dışarıya çıkmayıp Allaha yalvararak, Namaz kılarak ibadet ederler. Bu hücreler genelde cami avlularına veya uygun yerlere yapılmış odalardır. Nitekim Kadiri Tarikatına mensup meşhur şair Aşpincik Hafız Tahtaoba Camisi avlusunda bulunan Hücre odasında çile çekerken vefat etmiştir.
Höcre veya Hücre Zeyva kelimesinin karşılığıdır.Bugün halk arasında ziyaret olarak kabul edilen yer bir kimsenin türbesi değil, orası sadece çileye çekinilen yerdir.
Çarşı Zeyvası’nın bulunduğu yer Altbaş Çarşının güney tarafına bitişik bir yerdir. Zamanında burada Altbaş çarşı’nın adıyla söylenen bir Hücre olmalıki buraya “Çarşı Zeyvası” adı ile anılmaktadır.
Kavaklı cami: Meydan Mahallesindedir. Camide imam tarafından mahelleli gençlere dini ve ilmi konularda dersler verilirdi.
Yandaki fotoğraf Kavaklı Camii Hafızı Sultanağa Mehmet Arı’nın öğrencilere ders verdiği anı göstermektedir. Fotoğraf 1944 yılında çekilmiştir.
Bahiddin cami : İdris mahallesindedir. İddis pınarı karşısında küçük bir cami. Minaresi tahtadan idi.
Kölük cami : Meydan Mahallesindedir. Küçük bir camii idi. Minaresinin Şerefeden sonraki kısmı bir insan boyu kadar olduğu için kölük camii denmiştir.
Taş cami : Toktamış’ın alt tarafındaki kayalığın bitişiğinde bulunuyordu. Minaresiz bir cami idi. Son zamanlarda cami kapatıldı. Belediye ambar olarak kullandı. Ayrıca burada halka gaz satılırdı. Bundan dolayı Gazhane de denirdi.
Halloların camisi: Aslında cami değil de Hallo Baba’nın Tekke olarak Kullandığı yerdir. Hallo Baba’nın cami bitişiğinde evi vardı. Toktamış mezarlığının hemen altında bulunuyordu.
Çarşı cami : Bu camiyi Zurnacı köyünden Haci adında birisi yaptırmış. Caminin çarşı yönündeki duvarında devamlı akan bir çeşme vardı.Eski Besni’de çarşı içinde bulunuyordu. Duvarları yontma taştan yapılı idi. Minaresi onikigen gövdeli ve tek şerefeliydi. Yalnız doğu duvarında pencere vardı. Cami iki sıra üçer sütun üzerine oturtulmuş, topraktan, düz bir damla örtülüydü.
Bugün caminin harabesi bile kalmamıştır. Aşağışehir’den Yukarışehir’e göç başladığında bu eserde yıkılmıştır.
Ali paşa cami : Tahta oba mahallesinde Kustü beylerin evlerinin yanında bulunuyordu. Cami bundan tahmini 70 sene önce yıkıldı. Ali Paşa adında bir zat tarafından yaptırıldığı sanılıyor.
Ulu cami : Minare ve cami duvarlarının bitişiğinde iki çeşme bulunuyordu. Kale dibinde Ermeni mahallesinin üst tarafında bulunuyordu. Besni’nin en büyük camisi idi minaresi halen duruyor.
Ulu Cami’nin Minaresinin şerefeye açılan kapısı diğer bütün minarelerde kıble yönünde olduğu halde Ulu camininki Kuzey yönündedir. Bunun sebebi kıble tarafında yani kale tarafında gayrimüslim vatandaşlara ait Kilisedekileri rahatsız etmemek için kapının kuzey yönünde olduğu rivayet edilir.
Tahtaoba cami : Tahta oba Mahallesinde dir. Sadece minaresi ayaktadır
Yeni mahalle cami: Yeni Mahallede
dir.
Kızılca oba cami: Kızılca oba da dır. Hasan Beyin kabri bu cami avlusunda olduğu için Hasan Bey camisi de denir.
Bozmekan cami: Bozmekan (Müzmeken) Mahallesinde bulunuyordu.Dere kenarında yontma taşlardan yapılmış idi. Bu cami sırf taşlarından ev yapmak için yıkılmıştır.
Aşağı oba cami : Derenin karşı tarafında Haci Kasım Mahallesinde Şeker Ahmetlerin obasında fazla büyük olmayan bir cami idi. Cami ve minareie taştan yapılmıştı.
Şeker Ahmetler bu mahallenin toprağından çömlek yaparlardı. Çömlek pişirmek için fırınları vardı.
