Düşünceleri Yazıya Döken Teknoloji Geliyor: BCI

• Uzak Doğu’da (özellikle Çin ve Japonya’da):
  Felçli hastaların kablosuz beyin implantlarıyla bilgisayar imlecini oynatabildiği, oyun oynayabildiği, düşünceyle yazı yazabildiği ilk klinik denemeler başladı. Çin hükümeti, BCI’yi 2027–2030 arasında ticarileştirmeyi hedefleyen ulusal bir plan açıkladı.
• Batı’da (ABD ağırlıklı):
  Stanford, UCSF ve Brown’un çalışmaları, felçli hastaların yalnızca konuşmayı “düşünerek” dakikada 62–78 kelimeye varan hızlarda cümle kurabildiğini gösterdi. Texas Üniversitesi’nin fMRI tabanlı beyin çözücüsü, içerden anlatılan bir hikâyenin içeriğini kabaca metne çevirebiliyor.
• Non-invaziv cephe:
  Osaka Üniversitesi’nin damardan elektrot yerleştiren daha az travmatik yöntemi ve Cognixion’un EEG temelli, Apple Vision Pro ile entegre BCI’si, “kafa açılmadan” beyin–bilgisayar köprüsü kurmayı hedefliyor. Bu sistemler sinyal kalitesi açısından dezavantajlı olsa da güvenlik ve erişilebilirlik açısından öne çıkıyor.

Beyinden Ekrana Yarış: Bilim Kurgu Senaryosu Klinik Gerçeğe Dönüşüyor

Yalnızca düşünerek bilgisayar imlecini hareket ettirmek, oyun oynamak veya ekrana cümle yazdırmak… Birkaç yıl öncesine kadar bilim kurgu dizilerinin konusu olan bu senaryolar, hem Uzak Doğu’da hem de Batı’da yürütülen beyin–bilgisayar arayüzü (BCI) araştırmalarıyla adım adım klinik gerçeğe dönüşüyor.

Bugün dünyada onlarca laboratuvar, felçli hastaların yeniden iletişim kurabilmesi ve günlük hayata kısmen geri dönebilmesi için beyin sinyallerini doğrudan bilgisayarlara aktarmaya çalışıyor. Ancak bu yarış, yalnızca “teknoloji” meselesi değil; aynı zamanda etik, mahremiyet ve küresel güç dengeleri ile de yakından ilgili.

Uzak Doğu: Düşünceyle Oyun Oynayan Hastalar, “Mutlu Yıllar 2025” Mesajı

Çin, BCI alanında son iki yılda vites yükselten ülkelerin başında geliyor. Çin Bilimler Akademisi’ne bağlı Beyin Bilimi ve Zekâ Teknolojisi Mükemmeliyet Merkezi ile Şanghay’daki Huashan Hastanesi’nin yürüttüğü klinik denemede, tüm uzuvlarını kaybetmiş bir hastaya yüksek bant genişlikli kablosuz beyin implantı yerleştirildi.

Yaklaşık bir bozuk para büyüklüğündeki bu implant, hastanın motor korteksindeki sinyalleri toplayarak bilgisayara aktarıyor. Ameliyattan sonraki birkaç haftalık eğitim sürecinin ardından hasta, yalnızca düşünerek bilgisayarda imleci hareket ettirebildi, yarış oyunları oynadı ve satranç programlarını kontrol edebildi.

Başka bir klinik denemede ise yine Huashan Hastanesi ile yerli BCI girişimi NeuroXess’in geliştirdiği esnek elektrot film kullanıldı. Beyin dili ve hareketle ilgili bölgelerine yerleştirilen bu film sayesinde, beyin hasarı olan bir hastanın zihninden geçen “Happy New Year 2025” ifadesi çözümlenerek Çince metin halinde ekrana yansıtıldı. Aynı sistem, hastanın düşünceleriyle bir robot kolu kalp işareti yaptırmasını da sağladı.

Bu sonuçlar, Çin basınında “düşünceleri yazıya çeviren beyin çipi” başlıklarıyla geniş yer buldu. Fakat araştırmacılar, sistemin hâlâ hata oranları olan deneysel bir teknoloji olduğunu ve yalnızca eğitime katılan, iş birliğine açık hastalarla çalışabildiğini özellikle vurguluyor.

Japonya: Damar İçinden Beyin Dalgası Okuyan Yöntem

Japonya’da Osaka Üniversitesi ekibi ise BCI’nin en kritik sorunlarından birine –yani “beyne ulaşırken ne kadar travmatik olacağız?” sorusuna– yeni bir çözüm öneriyor.

Araştırmacılar, domuz beyninde yaptıkları deneylerde çok ince tel elektrotları kafa açmadan, damar yolu üzerinden beyin damarlarına iletip buradan yüksek çözünürlüklü beyin sinyali kaydı almayı başardı. Bu yöntem, klasik ameliyatlarla kafatasını açıp beyin yüzeyine elektrot yerleştirmekten çok daha az invaziv. Ekip, bu tekniğin epilepsi tanısından geleceğin BCI sistemlerine kadar geniş bir yelpazede kullanılabileceğini belirtiyor.

Şimdilik deneyler hayvanlar üzerinde yürütülüyor. Ancak damar içi elektrot yaklaşımı, gelecekte “cerrahi travması düşük, uzun süreli BCI” tasarımlarının önünü açabilir.

Batı Cephesi: İç Sesin Çözüldüğü ve 78 Kelime/Dk’ya Ulaşılan Sistemler

ABD’deki çalışmalar, özellikle felçli ve konuşma yetisini kaybetmiş hastalar üzerinde yoğunlaşıyor. Stanford, UCSF ve Brown Üniversitesi’nden ekipler, beynin konuşma ile ilgili bölgelerine yerleştirdikleri elektrotlardan gelen sinyalleri derin öğrenme modelleriyle çözerek, hastaların yalnızca “konuşmayı düşünerek” cümle kurmasını sağladı.

Nature’da yayımlanan iki ayrı çalışmada, biri yüzey eletrotları (ECoG), diğeri mikro elektrot dizileri kullanan sistemler, dakikada 62 ve 78 kelimeye ulaşarak BCI tabanlı iletişimde hız rekoru kırdı. Bu hız, klasik göz takip sistemlerinden üç kattan fazla hızlı ve klavye kullanmaya yaklaşan bir seviye.

Daha da çarpıcı olan, Stanford ekibinin **“iç konuşma”yı –yani kafamızın içinden sessizce söylediğimiz kelimeleri– çözmeye yönelik çalışması. Cell dergisinde yayımlanan bu araştırmada, dört hastanın beyin aktiviteleri kaydedilerek yalnızca hayal edilen kelimeler yapay zekâ modelleriyle metne dönüştürüldü. Doğruluk oranı henüz sınırlı ve sistemin çalışması için hastanın isteyerek katılımı gerekiyor; buna rağmen “iç sesin” ilk kez bu kadar net hedef haline gelmesi, etik tartışmaları da hızlandırdı.

Texas Üniversitesi’nin geliştirdiği fMRI tabanlı beyin çözücüsü ise, bir kişinin bir hikâye dinlerken veya video izlerken beyninde oluşan karmaşık aktivite örüntülerini analiz ederek, algılanan hikâyeyi kabaca metne çevirebiliyor. Araştırmacılar, sistemin kelime kelime düşünce okumadığını, daha ziyade “anlatının içeriğine dair bir özet çıkardığını” ve sadece iş birliği yapan gönüllülerde çalıştığını özellikle vurguluyor.

Non-invaziv BCI: Kasklar, Giyilebilirler ve Apple Vision Pro Hamlesi

İmplantlar çok güçlü sinyal sağlasa da ameliyat gerektiriyor. Bu yüzden hem Batı’da hem de Asya’da non-invaziv, yani kafa açmadan çalışan BCI çözümlerine yönelik büyük bir ilgi var.

Kanada–ABD merkezli Cognixion girişimi, EEG tabanlı BCI sistemini Apple’ın Vision Pro başlığıyla birleştiren klinik denemelere başladı. ALS, inme veya omurilik yaralanması olan hastalar, özel bir kafa bandı ve AR arayüzü üzerinden bakışlarını ve beyin sinyallerini kullanarak cümle kurabiliyor, sanal menülerde seçim yapabiliyor. Şirket, önceki denemelerinde hastaların neredeyse normal konuşma hızlarına yaklaşabildiğini, yeni denemeyle bu teknolojiyi daha geniş kitlelere ulaştırmayı hedeflediğini açıklıyor.

Non-invaziv sistemlerin temel zorluğu, kafatası ve deri nedeniyle sinyalin zayıflaması ve gürültü. Araştırmacılar, bu açığı kapatmak için derin öğrenme modelleri, kişiye özel kalibrasyon ve gelişmiş filtreleme tekniklerinden yararlanıyor. Kısacası, cerrahi olmayan BCI tarafında “donanım daha zayıf, yapay zekâ daha güçlü” bir yaklaşım öne çıkıyor.

Çin’in Devlet Destekli BCI Stratejisi: 2027 ve 2030 Hedefleri

Bireysel laboratuvar başarılarının ötesinde, BCI artık jeopolitik rekabetin de bir parçası. Çin, Ağustos 2025’te açıkladığı beş yıllık “BCI Endüstrisi İnovasyon ve Gelişim Uygulama Planı” ile, bu alanda ABD’yi yakalamayı ve bazı alanlarda geçmeyi hedeflediğini açıkça ilan etti.

Plan, 2027’ye kadar tıbbi kullanıma hazır BCI sistemlerinin piyasaya sürülmesini; 2030’a kadar ise hem implantable çiplerde hem de non-invaziv giyilebilir sistemlerde “dünya ölçeğinde rekabetçi” yerli şirketler yaratılmasını öngörüyor. BCI, yarı iletkenlerden otomotive kadar uzanan geniş bir sanayi stratejisinin parçası olarak konumlandırılıyor

Bu top-down, yani yukarıdan aşağıya planlama, Çin’in güneş enerjisi ve elektrikli araçlarda izlediği modele benzetiliyor. Uzmanlar, bu yaklaşımın BCI’nin hızla ticarileşmesini sağlayabileceğini; fakat etik ve şeffaflık tarafında dikkatle izlenmesi gerektiğini vurguluyor.

Etik Tartışmalar: “Zihin Mahremiyeti” Çağına Girerken

Hem Doğu’da hem Batı’da araştırmacılar, yapılan işin “genel düşünce okuma” olmadığını özellikle belirtiyor:
Bugünkü sistemler, belli görevler için eğitilmiş, sadece gönüllü ve iş birliğine açık bireylerde çalışan, uzun eğitim gerektiren sistemler.

Yine de, özellikle iç konuşmanın ve hikâye içeriğinin kısmen çözülebilmesi, “Zihin mahremiyeti nasıl korunacak?”, “Beyin verisi kime ait?”, “Sigorta, işveren, devlet bu veriye dokunabilir mi?” gibi soruları gündeme taşıdı.

Stanford ve Texas ekibi gibi bazı gruplar, sistemlere “düşünsel parola” gibi güvenlik katmanları ekleyerek, kişi istemediği sürece iç konuşmanın çözülememesini sağlamaya çalışıyor.

Avrupa Birliği’nin Yapay Zekâ Yasası kapsamında beyin verisi “son derece hassas biyometrik veri” olarak değerlendiriliyor ve şeffaflık, rıza ve veri koruma standartları bu çerçevede şekilleniyor.

Türkiye İçin Ne Anlama Geliyor?

Bu yarışın Türkiye’ye yansıması, birkaç başlıkta öne çıkıyor:

• Sağlık ve rehabilitasyon:
  Omurilik yaralanmaları, ALS ve inme sonrası konuşma kaybı yaşayan binlerce hasta için BCI tabanlı iletişim ve hareket yardımı, önümüzdeki 10–15 yıl içinde erişilebilir bir tedavi seçeneğine dönüşebilir.
• Yapay zekâ ve sinyal işleme uzmanlığı:
  Türkiye’de güçlü bir yazılım ve yapay zekâ ekosistemi var. BCI alanında donanım geliştirmek zor olsa da, sinyal işleme, beyin verisi analizi ve arayüz yazılımları gibi üst katmanlarda rol almak mümkün.
• Etik ve hukuk:
  Henüz beyin verisine özgü bir hukuki çerçeve yok. Uzak Doğu ve Batı’daki regülasyon örnekleri yakından izlenerek, “beyin verisi mahremiyeti”ni açıkça tanımlayan ulusal bir tartışma başlatmak gerekecek.

Kısacası, hem Uzak Doğu’da hem Batı’da hızlanan beyin–bilgisayar arayüzü yarışı, önümüzdeki yıllarda yalnızca tıp ve teknoloji sayfalarında değil, hukuk, etik, ekonomi ve hatta siyaset sayfalarında da kendine geniş yer bulacak gibi görünüyor.

 

Kaynaklar:

• Osaka Üniversitesi’nin damar içinden beyin dalgası kaydı yapan, gelecekte BCI’ye kapı açabilecek az invaziv yöntem çalışması ResOU
• Çin Bilimler Akademisi ve Huashan Hastanesi’nin, tetraplejik hastaya yerleştirilen kablosuz BCI ile bilgisayar ve oyun kontrolü sağlayan ilk invaziv klinik denemeleri english.cas.cn+1
• Aynı merkezlerin “İyi Seneler 2025” ifadesini hastanın düşüncelerinden çözerek ekrana yazdırdığı, beyin sinyallerinden Çince metin üreten BCI denemesi Global Times
• Çin’in 2027’ye kadar tıbbi BCI’leri piyasaya sürmeyi, 2030’a kadar küresel ölçekte rekabetçi bir BCI endüstrisi kurmayı hedefleyen ulusal yol haritası Tom’s Hardware
• ABD’de Stanford, UCSF, Brown ve Texas Üniversitesi’nin felçli hastalarda konuşma niyetini 62–78 kelime/dk hızında çözen ve fMRI ile “hikâye” içeriğini metne dönüştüren BCI çalışmaları Live Science+3IDEAS/RePEc+3Guinness World Records+3
• Cognixion adlı girişimin, EEG başlıklı non-invaziv BCI’yi Apple Vision Pro ile birleştirerek ALS ve felçli bireylerde düşünceyle iletişim için AR tabanlı klinik denemelere başlaması WIRED